MƏMMƏD MƏMMƏDLİ

Ümidsiz sevgi məktubları – İsabel Alyende

March 28, 2016

Analia dünyaya gələndə anası qızdırmadan vəfat etmişdi və iki həftədən sonra atası buna dözməyərək özünü tapanca ilə sinəsindən vurdu. Bir neçə gün iztirab çəkən kişinin dilindən arvadının adı düşmürdü. Qızın əmisi Euxenio ailənin bütün mülkünə sahib çıxaraq balaca qızcığazı öz qanadı altına aldı. Uşaq altı yaşına qədər hindu qadının ətəyindən yapışa-yapışa böyüdü. Sonradan yaşı çatar-çatmaz məktəbə getməyə başladı. Onu paytaxta qızlar pansionatına yolladılar və sonrakı on iki ilini orada keçirdi. Çox yaxşı şagird idi. Nizam-intizamı, dini ibadətgahda olan sərtliyi sevirdi. Zanbaq güllərinin ətrindən, çılpaq və kimsəsiz dəhlizlərdən, kölgəli bağçadan zövq alırdı. Xoşuna gəlməyən şeylər isə bura gələn insan kütləsi və yetim qalmış uşaqlar idi. Və bir də dərs otaqlarından gələn iydi. Hər dəfə rahibələrə güləndə qaçıb binanın çardağında, başsız heykəllərin arasında, sınıq-salxaq mebellərin arxasında gizlənərdi. Belə vaxtlarda o, səs çıxartmadan günahlarını yuyurdu. Hər altı aydan bir əmisi Euxeniodan məktublar alırdı. Məktublarda o, qıza məsləhətlər verir, özünü yaxşı aparmasını deyir, valideynlərinin ruhlarını şad etməsini diləyirdi. Yazırdı ki, onlar həyatda yaxşı xristianlar idi və əgər sağ olsaydılar qızın bütünlüklə özünü dinə həsr etdiyindən çox məmnun qalardılar. Yəni qız monastırda qalsa daha yaxşı olar. Lakin Analia əmisinə buna hazır olmadığını aydın başa salmışdı, baxmayaraq ki, daxilində dindar həyat sürmək xoşuna gəlirdi. Tənhalığın arxasında gizlənirdi, həyatda olan bütün nemətlərdən qaçırdı, bəlkə də bu yolla o, xoşbəxt olmağa can atırdı. Ancaq onun daxili instinkti himayədarının məsləhətlərinə qulaq asmırdı.

Əmisinin bu hərəkətlərinin ailəvi bağlılıqdan deyil, daha çox mənimsədiyi torpaqlardan irəli gəldiyindən şübhələnirdi. Onun soylədiklərinə etibarı yox idi. Fikirləşirdi ki, hardasa ona tələ qurur.

Analianın on altı yaşı tamam olanda ilk dəfə əmisi ona baş çəkməyə gəldi. Baş Rahibə qızı öz otağına çağırıb onları bir-birlərinə təqdim etdi. Çünki, o vaxtdan, arxa küçələrdə hindu qadının evində yaşadığı illərdən bəri hər ikisi çox dəyişmişdi.

– Görürəm ki, bacıların sənə yaxşı baxırlar, Analia, -əmisi əlində qəhvə içə-içə- . Sən sağlam və hətta gözəl görünürsən, dedi.- Sonuncu məktubumda sənə yazmışdım ki, bu yaşından etibarən qardaşımın göstərdiyi nəsihətnamədə öz xərclərin üçün aylıq maaş alacaqsan. Qoy onun ruhu şad olsun.

– Nə qədər?

– Yüz peso.

– Valideyinlərimin mənə qoyduqları elə budu?

– Yox, əlbəttə ki yox. Bilirsən ki, ev sənə məxsusdur, ancaq kənd təsərrüfatı qadın işi deyil. Özü də bugünkü inqilablar və işsizlik zəmanəsində. Sənə hələlik aylıq maaş verəcəm və sonradan hər il məbləği artıracam. Sonra isə baxarıq.

– Nəyə baxarıq, əmi?

– Baxıb görərik ki, sənə daha çox nə uyğun gəlir.

– Mənim seçim hüququm hansılardı?

– Torpaq sahələrini idarə etmək üçün sənə kişi lazım olacaq. İllərdi bunun əziyyətini özüm çəkirəm. Sənə deyim ki, bu heç də asan iş deyil. Ancaq bu mənim borcumdur. Qardaşımın son saatlarında ona söz vermişəm və indiyə qədər də sənə görə sözümə əməl eliyirəm.

– Əmi, bundan sonra borcunuzu yerinə yetirməyə ehtiyac qalmayacaq. Mən ərə gedəndən sonra torpaq sahələrimi özüm idarə edəcəm.

– Ərə gedəndə? Rahibə ana, qız ərə gedəndə dedi? Məgər onun nişanlısı var?

– Bu sizin ağlınıza hardan gəldi, senyor. Bu, yəqin onun danışıq tərzidir.

Analia Torres ayağa qalxdı, ətəyini səliqəyə salıb, yüngülcə başını əyərək otaqdan çıxdı. -Bununla əmisinə etirazını bildirdi.

Baş Rahibə ona bir fincan da qəhvə süzərək dedi ki, bu davranışın yeganə səbəbi qızın qohumlarıyla illərlə görüşmədiyindən irəli gəlir.

– Analia Torres yeganə şagirddir ki, heç vaxt tətilə çıxmayıb və yeni ildə həmişə hədiyyəsiz qalıb. -Rahibə səsinin quru ahəngilə izahat verdi.

– Mən nəvaziş nümayiş etdirən kişilərdən deyiləm, ancaq sizi əmin edirəm ki, qıza hörmət edir və onsuz darıxıram. Mən onun istəklərini bir ata kimi yerinə yetirəcəm. Ancaq siz haqlısız, Analianın nəvazişə ehtiyacı var. Qadınlar sentimental olurlar.

Otuz gündən sonra qızın əmisi yenidən kollecdə göründü, ancaq bu dəfə qızla görüşmədi. Baş Rahibəyə oğlunun qızla məktublaşmaq istədiyini bildirdi. Xahiş etdi ki, məktubları qıza çatdırsın. Bəlkə belədə qohumluq əlaqələri möhkəmlənər.

Məktublar mütəmadi olaraq gəlməyə başladı. Çox sadə, ağ kağızda və qara mürəkkəblə yazılmış məktublar müxtəlif mövzulardan bəhs edirdi. Biri kənd həyatından danışır, ilin fəsillərindən və mal-qaradan, digəri dünyasını dəyişmiş şairlərdən və onların həyat haqqında düşüncələrindən. Hərdən zərflərin içində kitab, yaxud rəsm əsəri də olurdu. Analia özünə söz vermişdi ki, o məktubları oxumayacaq. Çünki əmisiylə bağlı olan şeylərdə təhlükə olduğunu düşünürdü. Digər tərəfdən pansionatda olan darıxdırıcı ab-hava onu məktubları oxumağa və arzulamağa sövq edirdi. Pansionatın damında gizlənirdi, indi orada xəyallara dalmırdı, əmisi oğlunun ona yazdıqlarını oxuyurdu. Məktubda hətta hərflərin yazılış formasını, şəklini yaddaşında saxlayırdı. Əvvəl onlara cavab məktubu yazmırdı, sonradan yazmağa başladı. Məktubların məzmunu Boyuk Rahibəyə gülünc gəlirdi. O, əlinə düşən bütün məktubuları açıb oxuyurdu. Qızla oğlanın aralarında yaxnlıq yaranan kimi, məktubu şifrələməklə sevgidən danışmağa başladırlar.

Analia Torres ona məktublar göndərən əmisi oğlunu xatırlamırdı. Çünki əmisigildə yaşayanda oğlanı paytaxta, kollecə oxumağa göndərmişdilər. Əmin idi ki, oğlan eybəcər, bəlkə də xəstə və bədheybətin biridir. Çünki belə hissiyyatlı və ağıllı olan birisi çətin ki, bu iki cəhəti özündə cəmləşdirə bilsin. Xəyalında əmisi oğlunun xarici görünüşünü çəkməyə çalışırdı. Bəstəboy və kök, sifəti çopur, saçları seyrək… Ancaq mənfi cəhətlərini nə qədər tapıb üzə çıxartsa da onu bir o qədər də artıq sevməyə başlamışdı. Əsas qəlbin istəyi idi. Öz-özünə sual edirdi: “Görəsən, nə qədər eybəcərliyə dözə biləcək.”

Luis Torreslə Analia arasında məktublaşma düz iki il çəkdi. İki ildən sonra qızın sombrero üçün saxladığı sandıq məktublarla doldu. Qəlbi isə artıq oğlanın əlində idi. Qızın beynindən bir sual keçdi. Bəlkə bu əmisinin planı olub və bu münasibətdən sonra ona məxsus olan bütün torpaqları əmisi oğlu ələ keçirəcək? Həmin anda bu fikirləri başından çıxartdı və hətta özünün belə xırdaçı olduğundan utandı da. On səkkiz yaşın tamamında Baş Rahibə qızı pansionatın yeməkxanasına çağırdı və dedi ki, yanına gələn var. Analia Torres gələn adamın kim olduğunu başa düşdü və hətta qaçıb çardaqda heykəllərin arxasında gizlənmək istədi. Xeyli vaxtdan bəri təsəvvüründə canlandırdığı insanı görəcəyindən sanki dəhşətə gəlmişdi. Yeməkxanaya daxil olanda yerində donub qaldı. Qarşısındakı oğlan onu məyus etmədi.

Luis Torres qızın xəyalında yaratdığı kimi heç də balaca boy və eybəcər deyildi. Əksinə, o, görkəmcə xoşsifət oğlan idi. Uşaq ağzına bənzər kiçik ağzı var idi. Səliqəli qara bığları, uzun kiprikli aydın baxışları vardı. Gözlərində parıltı yox idi. Kilsədəki keşişlərə bənzəyirdi, bir az da ağıldan kəm görsənirdi. Analia bu zərbədən özünə qayıtdı və qərara gəldi ki, əgər onun ürəyi xəyalındakı qozbeli qəbul edibsə, üzündən öpərkən burnuna lavanda ətri hopduran bu cavan, alicənab oğlanı da sevə bilər.

Analia evliliyin birinci günündən Luis Torresə qarşı ikrah hissi keçirməyə başladı. Yumşaq çarpayıda oğlan qızı özünə sıxanda o, başa düşdü ki, sevdiyi insan xəyalında canlandırdığı birisidir və bu ehtirası heç zaman reallığa, evliliyə gətirə bilməzdi. Öz hissləriylə mübarizə aparırdı. İlk növbədə münasibətlərini yerli-dibli kəsir və nədəsə çətinliklə üzləşəndə etirazlar edirdi. Çalışırdı ki, qəlbinin dərinliyində olan hissləri özündən uzaqlaşdırsın.

Luis mülayim, hətta maraqlı insan idi. Tələbləriylə qızı narahat etmirdi, özünü tənhalığa və sakitliyə çəkmirdi. Analia etiraf edirdi ki, əgər münasibətləri qarşılıqlı olsaydı, bu nigahda xoşbəxtlik tapmaq olardı. İki ildə sevdiyi oğlanı özündən kənarlaşdırmağa elə bir ciddi səbəb yox idi. Öz emosiyalarını sözlə ifadə edə bilmirdi və əgər bunu bacarsaydı belə danışmağa heç kimi yox idi. Xəyalındakı oğlanı əriylə uyğunlaşdıra bilmədiyindən özünü gülünc vəziyyətə qoymuşdu. Qız məktublarla bağlı danışmaq istəyəndə Luis mövzudan qaçırdı. O, qızın ağzını qapayıb sonra da bir öpücüklə söhbəti bağlayırdı. Yəni nigahda olan bu cavanların məktublaşmaları barədə söhbətlərin xatırlanması ailəyə lazım deyildi. Etibar, hörmət, birgə maraqlar və ailənin gələcəyi daha vacib idi. Aralarında intim münasibət demək olar ki, yox idi. Gün ərzində hər kəs öz işiylə məşğul olurdu. Gecələr isə qaz tükündən olan yorğan-döşəkdə belə Analiaya elə gəlirdi ki, indicə boğulacaq. Hərdən tez-tələsik qucaqlaşırdılar. Qız hərəkətsiz halda uzanmış, kişiylə münasibətə məhkum olmuş kimi, o isə, cəld və kobudcasına, bədənin tələbini ödəyirmiş təki davranırdı. Luis üstünlüyü ələ alır, qız isə qaranlıqda gözləri açıq, sanki baş verənlərə etiraz edirdi. Analia bütün vasitələrlə çalışırdı ki, ərinin onda yaratdığı ikrah hissinə qalib gəlsin, ərini sevməkdən ötrü, hətta beynində olan fikirlərini təmizləsin ki, yoldaşı onlara toxunmasın. Dua edirdi ki, keçirdiyi ikrah hissləri ötəri olsun. Ancaq aylar ötdükcə rahatlıq tapmaq əvəzinə münasibətləri düşmənçiliyə, hətta sonradan nifrətə keçdi. Bir gecə yuxusunda eybəcər bir kişi görmüşdü. Onun mürəkkəbə bulaşmış qara barmaqları qızın saçlarını tumarlayırdı.

Torreslər ailəsi qızın atasının mülkündə yaşayırdılar. Bura əvvəllər uçuq-sökük, tör-töküntü idi. Abadlıqdan əsər əlamət belə yox idi. Buralarda oğrular, cinayətkarlar gəzirdi. Amma indi ev əsas yola yaxın idi. Yaxınlıqdakı kənddə hər il bayram şənlikləri keçirilirdi.

Luis qanuni olaraq torpaq sahələrinin rəhbəri idi, amma əslində bu işləri yerinə yetirən atası Euxenio idi. Luis tarla işlərilə məşğul olan deyildi, onun bu işləri görməyə hövsələsi çatmırdı, darıxırdı. Nahardan sonra ata oğlu ilə birlikdə kitabxana otağında olanda Analia əmisinin təsərrüfat işlərindən – heyvandarlıqdan, toxum səpinindən dələn gəlir haqqında olan söhbətlərini eşidirdi. Bəzən qız onların söhbətinə müdaxilə edəndə onlar qıza guya diqqətlə qulaq asır, amma sonradan öz bildiklərini edirdilər. Hərdən Analia atın belinə minib çapanda kişi olmadığına heyfsilənirdi.

Uşağın doğulması Analianın ərinə olan münasibətlərinə yüngüllük gətirmədi. Onsuz da Luisin işləri başından aşırdı. Uşağı dünyaya gətirəndə Analia evdə otağını dəyişdi. Orada yalnız bir çarpayı vardı.

Uşağın bir yaşı tamam olanda anası hələ də öz otağının qapısını açarla bağlayırdı və əriylə bir yerdə tək qalmaqdan çəkinirdi. Luis fikirləşirdi ki, artıq qadından nəvaziş görməlidir. Bunu görməyəndə qapını çırpmaqdansa qərarını verməlidir, verdi də. Analia onu heç vaxt belə qəddar qörməmişdi. Heç bir söz demədən ərinə tabe oldu. Sonrakı yeddi ildə münasibətləri o qədər pisləşmişdi ki, düşmənə çevrilmişdilər. Kənardan mədəni, kübar göründüklərindən başqalarının yanında özlərini mehriban ər-arvad kimi aparırdılar. Onların davakar, dözülməz münasibətlərindən uşaq əziyyət çəkir, gecələr oyanıb yerinin içində ağlayırdı. Analia tam səssiz həyat tərzi keçirirdi və yavaş-yavaş daxildən qurumağa başlayırdı. Luis isə daha ürəyiaçıq və sadəlövh idi. Özünün bəzi vərdişlərini unudub içkiyə qurşandı. Gecələr evə gəlmirdi. Luis pis ər olduğunu dilinə gətirəndə Analia bunu əlində bayraq edərək ərindən tamamilə uzaqlaşmağa bəhanə tapdı. Luis tarla işlərinə olan marağını itirən kimi Analia onu ələ keçirdi. Bazar günləri əmisi Euxenio yeməkxanada Analia ilə söhbətlər edir, verdikləri qərarları götür-qoy edirdilər. Bu zaman Luis yatır və oyananda ürəyi bulanırdı. Axşamlar isə dostlarıyla əyyaşlığa gedirdi. Analia oğluna tərbiyə verir, kitab oxumaq vərdişi aşılayırdı. Yeddi yaşı tamam olanda Luis onu təhsil almaq üçün paytaxtdakı kollecə göndərmək istədi, ancaq Analia özünü qabağa verərək ərini bu fikirdən daşındırmağa nail oldu. Oğlunu kənd məktəbinə apardı. Uşaq bazar ertəsindən cüməyə qədər orada qalırdı. Şənbə və bazar günləri arxasınca maşın göndərir, evə gətirirdilər, ta növbəti birinci günə qədər valideynlərilə olurdu. Təhsilin birinci həftəsi Analia oğlunda oxumağa o qədər maraq görmüşdü ki, hətta yanında saxlamaq fikrinə belə düşmüşdü. Oğlu məktəbdən çox razı idi. Öz müəllimindən, məktəb yoldaşlarından həvəslə danışırdı. Gecələr yatanda artıq yerini batırmırdı. Üç aydan sonra qiymət dəftəriylə birgə müəlliminin yazdığı kiçik məktubla anasını sevindirdi. Məktubda uşağın yaxşı davranışı barədə xoş sözlər yazılmışdı. Analia onu diqqətlə, əlləri əsə-əsə oxuyarkən güldü. Oğlunu qucaqlayıb hər bir şeyi öyrənmək üçün onu sorğu-suala çəkdi. Yataq otaqları necədir, uşaqlara yeməyə nə verirlər, gecələr soyuq olurmu, nə qədər dostu var, müəllimi necə insandı və bu kimi suallarla söhbətə tutdu. İndi qəlbi daha rahat oldu və artıq oğlunu məktəbdən çıxarmaq fikrindən daşındı. Sonrakı aylarda da uşaq yaxşı qiymətlərlə evə qayıdırdı. Analia bu qiymət kitabçasını bir xəzinə kimi qoruyub saxlayırdı. Bir dəfə oğluyla bütün sinfə marmelad göndərmişdi. Analia gec-tez oğlundan ayrılacağını düşünürdü. Fikirləşirdi ki, bir neçə ildən, uşağının ilkin təhsilindən sonra onu şəhərə oxumağa göndərməli olacaq. O zaman oğlunu ancaq yay tətillərində görə biləcək.

Bir axşam kənddə dava düşmüşdü. Həmin gün çox içmiş Luis Torres sərxoş halda atını minib özünü taberna yoldaşlarına göstərirdi. Bu zaman at onu yerə çırpıb iki ayağının arasına bir şıllaq atdı. Doqquz gündən sonra Torres ağrıdan zarıya-zarıya şəhər xəstəxanasında canını tapşırdı. Başının üstündə olan həyat yoldaşı ona heç vaxt məhəbbət göstərmədiyinin təəssüfünü çəkərək ağlayırdı. Amma digər tərəfdən onun ölməsi üçün dua etdiyindən ürəyi rahatlıq tapmışdı. Ərini basdırmaq üçün öz qapısına qayıtmazdan öncə Analia özünə ağ paltar aldı və onu çamadanda gizlətdi. Kəndə matəm libasında qayıtdı. Üzünə tül çəkmişdi ki, heç kim onun gözlərini görə bilməsin. Tabutu torpağa basdıranda oğlu da yanında idi. Yas mərasimi qurtaranda Analia ilə hələ də yaxşı münasibət saxlayan əmisi, altmış yaşlı Euxenio öz gəlninə təklif etdi ki, torpaqları ona bağışlayıb şəhərə oğlunun yanına getsin və bu yolla keçmişdə olan bütün qəmini, kədərini unutsun.

– Mənim yazıq Luisim və sən heç vaxt xoşbəxt olmadınız.

– Haqlısız əmi. Luis ilk gündən məni aldadırdı.

– Qızım, o hər zaman sənə hörmət edirdi. Səninlə təmkinli davranırdı. Luis yaxşı ər idi. Bütün kişilərin kiçik macəraları olur, amma bu indi vacib deyil.

– Mən bunu demək istəmirdim. O, mənə çarəsi olmayan bir yalan söyləyirdi.

– Nədən danışdığını bilmirəm heç bilmək də istəmirəm. Hər halda düşünürəm ki, oğlunun yanında olmaq hər ikiniz üçün yaxşı olar. Heç nəyə ehtiyacın olmayacaq. Mən mülkü idarə edəcəm. Qoca olsam da hələ ki, canım suludu.

– Mən burda qalacam, oğlumla bir yerdə. O mənə torpaq işlərində kömək edəcək. Son illər evdən çox tarlada işləmişəm. Yeganə fərq odur ki, indi mən qərarlarımı təkbaşıma, heç kimlə məsləhətləşmədən verəcəm. Nəhayət bu torpaqlar təkcə mənə məxsus oldu. Sağ olun, Euxenio əmi.

İlk bir neçə həftədə Analia özünün dul həyatında yerdəyişmələr etdi. Əri ilə yatdığı mələfələri yandırdı. Çarpayını böyük otağa sürütdədi. Bu arada mülkü idərə etmə qaydaları haqqındakı kitabları dərindən öyrəndi. Ağlına heç bir ideya gəlmirdi. Amma, artıq suallar verməyən bir köməkçi axtarmağa başladı. Görəndə ki hər şey qaydasındadı, çamadanda gizlətdiyi ağ paltarını axtardı, ütüləyib əyninə geyindi və sombrero qutusunu əlinə alaraq maşına minib kənd məktəbinə getdi.

Analia saat beşdə vurulan son zəngi gözlədi. Dərs qurtaran kimi bütün şagird ordusu bayıra çıxdı. Onların arasında oğlu da vardı. Anasını görən kimi quruyub qaldı. Axı ilk dəfə idi ki, anası arxasınca məktəbə gəlirdi.

– Sinif otağını mənə göstər, müəllimini görmək istəyirəm.

Analia qapının ağzında oğluna dedi ki, gedib bayırda gəzsin. O şəxsi söhbəti ikilikdə aparmaq istəyirdi. İçəri daxil oldu. Bu, böyük, tavanı hündür olan bir sinif otağı idi. Divarlardan xəritə və biologiya dərsinə aid şəkillər asılmışdı. Uşaqların təri divarlara çökmüşdü. Bu, Analiaya qızlar pansionatında olan iyi xatırladırdı. Uşaqlığı yadına düşdü. Ancaq nəfəs aldıqca sinif otağında duyduğu iy daha çox xoşuna gəlirdi. Partaların üstündə uşaqların kitab-dəftərləri vardı. Yerə kagız-kuğuz tökülmüşdü. Müəllim otaqda idi. O təəccüblə qadına baxdı, ancaq ayağa qalxmadı. Qoltuqağacları bir qədər özündən aralı olduğundan, yan-yörəsindəki oturacaqlar onu götürməyə mane olurdu. Analia oturacaların arasıyla özünə yol açaraq ona yaxınlaşdı.

– Mən Torresin anasıyam. -Tanışlıq üçün ağlına bundan başqa bir şey gəlmədi.

– Axşamınız xeyir, xanım. Bizə şirniyyat və meyvə göndərdiyiniz üçün təşəkkür edirəm.

– Gəlin bu sözləri kənara qoyaq. Bunun üçün gəlməmişəm. Oğluma görə gəlmişəm ki, mənə onun necə oxuduğundan, dərslərə hazırlığından danışasınız, -deyib əlindəki sombrero qutusunu masanın üstünə qoydu.

– Bu nədir?

O, qutunu açdı və içərisindən uzun illər qoruyub saxladığı sevgi məktublarını çıxartdı. Müəllim məktubları tanıdı.

– Siz mənə itirdiyim on bir ilimi borclusunuz…

– Necə bildiniz ki, onları mən yazmışdım. – Onun səsi tutqun, boğuq idi.

– Ailə həyatımı qurduğum gündən başa düşdüm ki, ərim bunları yaza bilməzdi. Oğlumun qiymət dəftərini gördüyüm andan xəttinizi tanıdım. İndi bu xəttə baxanda məndə heç bir şübhə qalmır. Mən sizi on alti yaşımdan yuxularımda görürdüm…

– Luis Torres mənim dostum idi. O məndən məktubları yazmağı xahiş edəndə düşündüm ki, bu heç də pis iş deyil. İlk üç məktubu yazdım. Sonradan siz cavab yazanda artıq mən dayana bilmədim… Bu iki il həyatımın ən gözəl anları idi. Hər dəfə cavab məktublarını səbirsizliklə gözləyirdim. Məni bağışlayın.

– Bu sizdən asılıdır, -Analia belə deyərək qoltuqağaclarını ona ötürdü.

Müəllim onları qadından alıb ayağa qalxdı. Hər ikisi səs-küylü həyətə çıxdılar. Orada günəş hələ də üfüqdə qızarırdı.

İsabel Alyende

İspancadan çevirdi: Məmməd MƏMMƏDLİ

“ULDUZ” Jurnalı – avqust 2016
Məhkum olunmuş qadın – Visente Blasko İbanes

March 10, 2016

On dörd aydı ki, Rafael həbsxananın bir dar otağında cəza çəkirdi. Dünyası dörd divar arasında keçirdiyi yeknəsəq həyatla məhdudlaşırdı. Kameranın hər yerini, bütün dəlmə-deşiklərini əzbərdən bilirdi. Onun günəşi göy üzünün kiçik bir hissəsinin göründüyü yuxarıdakı dəmir barmaqlıqları olan nəfəslik idi. Sümüyünə işləyən topuğundakı zəncir və qandallarla hərəkət etdiyi səkkiz addımlıq kamera Rafaelin dünyasının sərhədlərini təyin edirdi.

Ömürlük cəzasını çəkdiyi vaxtda sonuncu dəfə Madriddə onun ətürpərdici işinə baxılırdı. O, aylarla həbsxanada çəkdiyi cəza ilə sanki ömrünü məzara gömürdü. Dörd tərəfdən əhatə olunmuş daş divar arasında çürüyən canlı cəsədə bənzəyirdi.

Onun heç xoşlamadığı şey təmizlik idi. Hər gün süpürülən, dümdüz yerdə altına saldığı qalın adyal nəmişliyi özünə çəkərək sümüklərinə işləyirdi. Kameranın divarlarında, ortalıqda gözə bircə qırıq da toz dəymirdi. Elə bil təmizlik kampaniyası da qəsdinə durmuş, onu rahat cəza çəkməkdən məhrum edirdi. Tam tənhalıqdı. Əgər, ora hardansa bir siçan girsəydi o, sevincək öz yeməyini onunla bölərdi və hətta bu gəmiriciylə söhbət də edərdi. Əgər, küncdə bir hörümçək görsəydi, vaxt itirmədən onu əhlilləşdirməyə başlayardı.

Bu məzarda ayrı bir həyat yaşamaq istəmirdi. Bir gün bir sərçə nəfəsliyə qonub içəri boylanaraq cik-cirik elədi. Elə bu məqamda işığın və məkanın uyarsızlığı rəngi saralmış, zəifləmiş, yayın cırhacırında üşüyən Rafaeli bayıra çəkdi. Başına bağladığı yaylıq, böyrəyini sarıdığı adyal bədənini heç qızdırmırdı. Yəqin dustağın saralmış sümüklü sifəti və qəribə geyimi quşu ürkütdü. Bir tərəfdən də içəridən gələn iydən azad, uzaq olmaq üçün quş dərhal qanadlarını çırparaq uçub getdi…

Qibtə etdiyi yeganə şey həbsxana yoldaşlarının gəzinti zamanı etdikləri söhbətlər idi. Onlar heç olmasa mavi səmanı seyr edə bilirdilər, onun kimi havanı pəncərədən udmurdular. Ayaqları qandallı deyildi və gəzərək istədikləri dustaqlarla söhbət edə bilirdilər.

Əbədi cəza, bunu Rafael kəşf etmişdi. Belə bir cəzaya məhkum olunduğundan, bayırda gəzənlərə nifrət edirdi. Vəziyyətinin yüngül olmasını istəyirdi. Ciddi rejimdə olan dustaqlar bayırdakılara, azadlıqdan zövq alanlara nifrət edirlər: Ax, onların hamısı məhkum olunmalıdır!

Bədbəxtliyin sonuncu mərtəbəsində idi. Bir dəfə qaçmağa cəhd göstərmişdi. Ümidsizlik içində yeri qazıb çıxmaq istəyəndə nəzarətçilər ona mane oldular. Mahnı oxuyanda icazə vermirdilər. Anasının ona öyrətdiyi və az-maz yadında qalan sözləri monoton tərzdə astadan oxumaq istəyəndə səsini kəsirdilər. Özünü dəliliyə vurmuşdu nədi? Sakit! Onlar Rafaeli olduğu kimi görmək istəyirdi, sağlam və əqli yerində! Başı pozuq adamı həbsxanada saxlamaq olmaz.

Dəli?! Yox, o, elə olmaq istəmirdi, ancaq qandallı ayaqlarıyla bir yerdə hərəkətsiz qalmaq ömrünü kəsirdi onun. Gecələr gözlərini yumanda hərdən qarabasmalar görürdü. İşığı tez-tez yandırıb söndürmək ona pis təsir edirdi və on dörd ayda bu vəziyyətə heç uyğunlaşa bilməmişdi. Yuxularında onu öldürmək istəyən düşmənləri Rafaelin həyatını kəlləmayallaq etmişdi. Buna görə də əziyyət çəkirdi.

Gündüzlər keçmişini düşünürdü. Onun huşsuz yaddaşı həyatının səhifələrini bir də vərəqləmək istəyirdi.

Bir neçə xəstəliyinə görə, birinci həbsindən sonra doğma kəndinə qayıtmasını xatırlayırdı. Camaatın meydandakı tabernanın ətrafına yığışması, özünün bütün rayonda qazandığı nüfuzu, adı yadına düşdü. Hamı ona heyrətlə baxırdı: “Rafael necə də möhkəm adamdı!” Kəndin ən gözəl qızı onun qadını olmağa hazır idi. Bu, onun “nəvazişli” münasibətinə görə deyildi, məhz hiss etdirdiyi qorxunun qazandırdığı hörmətə bağlıydı. Bələdiyyə işçiləri onun əlinə silah verib kəndin gözətçisi təyin etmişdilər. Kobudluğundan istifadə edib seçkilər zamanı səs toplayırdılar. O, sözün əsl mənasında hökmranlıq edirdi. Başqa bir quldur dəstəsini yumruğun altında saxlayırdı. Onlar da yorulmuşdular, artıq müdafiə oluna bilmirdilər. Çünki bunun sonu həbsxana ilə qurtarırdı. Axırda onları Rafaelin qabağına gətirdilər.

Aman Allah! Qüruru təhlükə altında idi: “Gərək bunun qulağının dibini qızışdıram. O mənim çörəyimi əlimdən alır”. Təsadüfən gözlənilən an gəlib çatdı. Ona tüfəngin qundağıyla elə goydu ki, bir də səsi çıxmasın.

Eh, bu da axırı… Kişilərin başına gələn şeylərdi! Sonu da həbsxana həyatı. Orada keçmiş yoldaşlarını tanıdı. Hökm çıxarılandan sonra əvvəl incitdiyi dustaqlar bütün vasitələrlə ondan qisas alırdılar. Həmən dəhşətli hökm və lənətə gəlmiş o gözətçilər… On dörd aydı ki, bütün bunlara dözürdü. Kaş Madriddən ölüm hökmü gələydi. Bəlkə də artıq yoldadır.

İndi Rafaelin heç bir dəyəri yox idi. Xuan Portela, göyçək Fransisko Esteban və etdiyi bütün qəhrəmanlıqlar haqqında düşünürdü. O qəhrəmanlıqlar ki xalq mahnıları kimi dildən-dilə düşürdü. Onları eşidəndə fərəhlənirdi. İndi bunlar düşdüyü vəziyyətə heç cürə kömək etmirdi.

Bəzən gecələr yerə sərdiyi adyaldan dik atılırdı, elə bil kimsə gizlindən ona atəş açırdı. Və bu zaman qandalları kədərli səslər çıxarırdı. Uşaq kimi qışqırırdı və həmin andaca qışqırmağına sanki peşman olur, səsini içində boğurdu. Onun daxilində bağıran başqa bir Rafael idi. İndiyə qədər tanımadığı Rafael. O Rafael qorxur, kövrəlir, ağlamsınırdı. Keçibuynuzu bitkisi və əncirdən hazırlanmış içkini içmədən sakitləşmirdi. Həmin içkiyə orda kofe deyirdilər.

Özünə ölüm arzulayan əvvəlki Rafaeldən yalnız bir dəri və bir sümük qalmışdı. Yeni Rafael isə artıq özünü qəbiristanlığın içində gəzən birisi idi. Düşünəndə ki on dörd ay keçib və hər şeyin sonu çatıb, dəhşətə gəlirdi.

Qorxağın biri olmuşdu. Hiss edirdi ki, bədbəxtlik ona lap yaxınlaşıb. O, bədbəxtliyi hər yerdə, qapının pəncərəsindən maraqla boylananların üzündə, indi hər axşam ona baş çəkən həbsxananın rahibində də görürdü. Elə bil həbsxana kamerası ancaq söhbət eləmək və siqaret çəkmək üçündür. Pis, çox pis!

Ona verilən suallar narahatçılıqdan başqa bir şey deyildi. Yaxşı xristiandırmı? Əlbəttə, padre. Rahiblərə hörmət edirdi. Heç zaman onlar haqda pis fikirdə olmamışdı. Bütün qəlbi ilə kralı müdafiə etmək üçün dağlara çəkilmişdi. Bir də ki, onu kəndin rahibi göndərmişdi.

Sonra rahib ona İsadan danışdı. Allahın oğlu olaraq o da Rafael kimi çətin vəziyyətə düşmüşdü. Və belə müqayisə yazıq şeytanı daha da coşdururdu. Necə də qürurludur! Baxmayaraq ki, bu qədər oxşar əlamətlər göstərirdi, ancaq hökmün mümkün qədər gec yerinə yetirilməsini arzulayırdı.

Dəhşətli xəbər düz başının üstündə sanki bir şimşək kimi çaxdı. Madriddə hökm artıq çıxarılmışdı. Ölüm hökmü sürətlə, teleqrafla gəlirdi. Rahibə deyəndə ki bir arvadın uşağı anasını görmək üçün həbsxananı dörd dolanır, görüşmək istəyir, çox tərəddüd etmədi. O qadın kənddən çıxanda “məsələ” artıq bitmişdi…

Onun əfv oluna biləcəyini deyəndə, bütün bədbəxtlər kimi o, dəlicəsinə son ümidindən yapışdı. Məgər o, əfv oluna bilməzdimi? Niyə də ki olmasın? Bir də ki, istəsə bu fərmanı Madriddə oturan o xanım imzalaya bilərdi.

Vəkillər, keşişlər, müxbirlər, hamısı ona baş çəkirdi. Bu ziyarətlər ya hansısa maraqdan irəli gəlirdi, ya da öz vəzifələrini icra edirdilər. Onlar yalvarıcı tərzdə suallar verirdi, guya ki, qəbir qazanlar dustaqları xilas etmək iqtidarında idilər:

– Necə bilirsiz? Sizcə əfv fərmanı imzalanacaq?

Növbəti gün əli-ayağı bağlı halda inəyi kəsimxanaya aparan kimi, onu da öldürmək üçün öz kəndinə aparacaqdılar. Məhkum olunmuş və heç kimə lazım olmayan Rafael orda idi, öz kamerasında. Onun azadlığa çıxmasını gözləyən, cavan, uzun ətəkli, şişman dodaqlı, çatmaqaş bir qadın vaxtını bütün günü həbsxana qapısının ağzında keçirirdi.

Qadın orda olmağıyla hamını təəccübləndirmişdi. Onun çaşqın baxışlarından kədərdən çox kütlük yağırdı. Kobud bədəni və iri döşləri olan qız arabir gözünün yaşını tökürdü. Rafaelin sonunun belə olacağını bilirdi. Kaş ərindən uşağı olmayaydı!

Həbsxananın keşişi qadını sakitləşdirməyə çalışırdı. Özünə başqa bir kişi tapar, o zaman bəlkə xoşbəxt olarsan, deyirdi. Qadını ruhlandırmağa çalışırdılar. Hətta söhbət elə alındı ki, onun birinci sevgilisindən də danışdılar. Qızın dediyinə görə oğlan yaxşı adam idi. Rafaeldən qorxduğu üçün qıza yaxın durmurdu. Amma indi yavaş-yavaş kənddə qıza yaxınlaşırdı. Elə bil ona nəsə demək istəyirdi…

– Yox. Kişini hər zaman tapmaq olar. – Özünə toxtaqlıq verirmiş kimi təbəssümlə, sakit bir tərzdə dedi. – Ancaq mən əsl xristianam. Əgər başqa kişi tapsam istiyərəm ki, bu Allahın əmriylə olsun.

Keşişin və yan-yörəsində olan işçilərin üzündəki ifadəni görəndə, reallığa qayıdıb yenidən göz yaşları tökməyə başladı.

Axşam düşəndə xəbər gəlib çatdı! Bəli, Rafaelə əfv fərmanı imzalamışdılar. Rafaelin təsəvvürünə gətirdiyi Madriddəki həmən o nəcib qadının qəlbində uzun-uzadı teleqram və xahişlərdən sonra mərhəmət hissi oyanmış, dustağın ömrünü uzatmaq qərarına gəlmişdi. Bu fərman həbsxanada böyük səs-küyə səbəb oldu, elə bil orada yatanların hamısına azadlıq verilmişdi.

– Arvad, sevin, – keşiş dustağın qadınına dedi. – İndi sənin ərini öldürməyəcəklər, dul qalmayacaqsan.

Arvad eşitdiyi sözlərdən yerindəcə quruyub qaldı. Tərəddüdlə soruşdu:

– Yaxşı, nə vaxt çıxacaq?

– Çıxmaq?! Dəli olmusan? Heç vaxt! Ərinin həyatını xilas etdiyin üçün rahat ola bilərsən. İndi onu Afrikaya göndərirlər. Cavan və güclü olduğu üçün hələ iyirmi il də yaşayacaq.

Qadın hönkür-hönkür ağlamağa başladı. Ancaq onun göz yaşlarının səbəbi kədər deyil, ümidsizlikdi.

– Arvad, gedək. – Keşiş qıcıqlı halda dedi. – Bu, artıq Allaha inamsızlıq göstərməkdir. Onun həyatını xilas etdilər, başa düşürsən? Artıq ölüm hökmü üstündən götürülüb… Amma sən yenə də şikayətlənirsən.

Qadın göz yaşlarını sildi. Onun gözləri nifrət dolusu baxışlarla parladı.

– Yaxşı, öldürməyin onu… indi rahatam. O xilas olundu, bəs mən?

Uzun sürən sakitlikdən sonra öz-özünə danışırmış kimi əlavə etdi:

– İndi məhkum olunmuş mənəm…

Visente Blasko Ibanes

İspancadan çevirdi: Məmməd MƏMMƏDLİ
Get nağılını yaz – Şəfəq Nasir

March 1, 2016

Bir payız axşamı mətbəxdə arxayın-arxayın iş-güc görür, səliqə səhmanla məşğul idim. Uşaqlar sarıdan nigaran deyildim. Hərəsi öz oxu kitabını əlinə alıb bir küncə çəkilmişdilər. Müəllimin tapşırdığı şeri əzbərləyirdilər. Bəhsə girmişdilər, hər kim tez qurtarsa ona “əhsən” deyib üz gözündən öpəcəkdim.

İşləyə-işləyə na vaxtdan başımda dolanan bir mövzunu qurub-quraşdırır, hazırlayırdım. Fikrim budu ki, işimi qurtarım, uşaqları yatırdım keçim iş stolumun arxasına. Beynimdə hər şey ardıcıl gedir, hadisələr bir-birini izləyir, yaddaşıma yazılırdı.

Quraşdırmanın şirin yerində evdə bir mərəkə qopdu ki, fikrimdə yazdıqlarıma nöqtə də qoya bilmədim. Heç bilmədim fikrim hadisənin hansı yerində qırıldı. Özümü otağa atdım.

– Nə olub, a bala, yenə niyə dalaşırsınız?

Məmməd bacısının qolunu arxaya qanırıb saxlamışdı. Afaq bir qıyya çəkirdi, gəl görəsən.

– Məmməd boşda qızın qolunu.

– Yox, qoy desin qorxaq özüdü, mən yox.

Afaqsa ağrıdan qışqırıb göyərsə də təslim olmaq istəmirdi.

Qıza yazığım gəldi.

– A bala, uşağın qolu qırılır, nə canı var ki, onu belə incidirsən, boşda yazıqdı.

– Yox, desin ki, qorxaq özüdü.

Neyniyim, qaldım mat-məətəl ki, bunları necə yola gətirim. İkisi də tərslik edir.

Birdən elə Məmmədim özü dadıma çatdı.

– Ana, bura bax, gəl sən bir nağıl yaz, orda göstərim, mən necə güjdüyəm. Qoçağam, heç zaddan qorxmuram. Heç ayıdan, canavardan da qorxmuram, amma Afaq dovşan kimi qorxaqdı. Heləmi?

Əlacım kəsildi. Qızı onun əlindən almaq üçün razılaşdım.

– Yaxşı, sən əvvəlcə bacının qolunu burax.

– Yox, denən, yazassan?

– Yazacam, yazacam, burax.

Axır ki, Afaqın canı qurtardı.

Səhəri gün dərsdən gələndən sonra Məmməd başımın üstünü kəsdirdi ki:

– Ana, nooldu, yazdın nağılı?

– Ay Məmməd, qoy bir fikirləşim də, elə bilirsən asandı yazmaq?

– Hə nə var yazmağa, qələmi götür əlinə, bir topa kağızı da qoy qabağına. Başla yazmağa.

– Gərək bir şey fikirləşim, başıma girsin ki, yazım də.

– Eh, mən sənin yerinə olsam elə yaxşı yazaram ki. Bu hələ fikirləşəcək. Nədi, özün nağıl qura bilmirsən? Bəs keçən il bütün yayı kənddə qalanda bizə nağıl danışırdın ha, onları da əvvəlcədən fikirləşmişdin?

– Yox, elə birdən ağlıma gəlmişdi.

– Bəs indi niyə gəlmir?

– Sən bir səbr elə, gələcək.

– Ana, noolar multik yaz də.

– Yazaram, qoy bir fikirləşim.

Məmməd əlini yellədi.

– Eh, buna da nə deyirsən, elə deyir qoy bir fikirləşim. Yazan ona deyərəm ki, otura yerində, qələmi də götürə əlinə, başdıya getməyə… ana, bizim oxu kitabımızda Laylay şeri vardı ha, bu gün onu keçmişik. Müəllim dedi ki, kim evdə anasınnan, nənəsinnən laylay eşidib, yazsın gətirsin mənə. Görüm kim çox bilir. Sən bizi balaca vaxtında yatızdıranda layla demisən?

– Hə, demişəm.

– Çox demisən?

– Çox.

– Lap çox?

– Əlbətdə lap çox.

– Yaxşı, de görüm, xoşuma gəlsə yazacam.

– Yaxşı, qulaq as.

Laylay dedim yatasan,

Qızıl gülə batasan

Qızıl gülün içində

Şirin yuxu tapasan.

Elə bu? Pah, bu bizim kitabda da var. Mən eləsin istəyirəm ki, təzə olsun, kitablarda yazılmasın.

– Oğul, bilirdim ey, yadımdan çıxıb. Yadıma düşəndə deyərəm.

– Bilib-eləmirsən… nə təhər anasan ki, çoxlu laylay bilmirsən. Bəs ikimizi də elə təkcə bu laylaynan yatırtmısan?

– Eh heç yuxu yatırdın ki, körpə vaxtı anamı ağlatmısan. Səhəri dirigözlü açmışam. Quş kimi 5-10 dəqiqə mürgüləyib başlayırdın çığırmağa.

– Çoxlu laylay deməmisən ona görə yatmamışam. Nətər yataydım ki. Bəs sənin anan sənə laylay demiyib?

– Deyib, lap çox.

– Onda sən niyə bilmirsən?

Duruxdum, bu Məmməddən yaxa qurtarmaq elə çətin di ki!

Bayaqdan bir qırağa çəkilib diznməzcə bizə qulaq asan Afaq yanıma gəldi:

– Kimin anası laylay bilmir, onun balası da yekəlib ana olanda bilmiyəcək, düzdümü, anacan?

– Düzdü, qızım, düzdü.

Sonra Afaq çarə tapmiş kimi qardaşına sarı çöndü.

– Ana kitablara baxacaq, harda layla olsa bizə oxuyacaq. Nədi, indi də öyrənə bilərik də.

Məmməd bacısına:

– Maa nə var? Sən örgən, mən ana olmuyacam ki, sən olassan. İstiyirdim biləm anam helə şeyləri bilir, yoxsa yox.

Bu yerdə kitablarımın arasında olan qədim folklor nümunələri toplanmış kitab yadıma düşdü. Onu axtarıb tapdim, gətirib verdim Məmmədə.

– Al oğul, nə qədər istiyirsən, burda layla, oxşamalar var, oxu, öyrən.

Afaq ağlamsındı.

– Bəs mən? Hardan örgənim?

İş yenə çətinə düşdü. Bildim ki, “mənim-sənin” deyib təzə bir mərəkə qopardacaqlar.

– Məmməd, sən həmişə özün də deyirsən ki, oxudan Afaq məndən yaxşıdı, eləmi?

Məmməd dolayısına cavab verdi.

– Tutaq ki, elədi soora? Noolsun, mən də yazıdan, riyaziyatdan, rəsmdən əlayam, hə, helə döyül?

– Elədi, elədi

– Qalmışdı da kəndə, nolofkanın ikinci sinfinə gedəcəydi. Gətirib mənnən bir sinfə qoydunuz. Toplama-çıxmanı da bilmir.

– Pis olub? Bir yerdə oxuyursunuz, yemək-içməyini götürür, tapıçkanı, idman paltarını aparıb-gətirir.

Məni özü əsas söhbətdən ayırdığını hiss edən kimi, təzədən qayıtdı ki:

– Hə, yaxşı, mən layla, bayatı oxuyuram, get işinə.

Afaq təzədən ağlamsındı:

– Bəs mən?

– Hə onu deyirdim axı. Məmməd, Afaq yaxşı oxuyur, qoy o oxusun, sən də ki, dəftər qələmi götür, Hansı xoşuna gəlsə yaz. Bu yaxşı olar, oğlum.

Xoşbəxtlikdən Məmməd daha höcət eləmədi. Razılaşdı. Həmişəki kimi qaşlarını düyüb üzümə baxdı.

– Sən də yeri get nağılını yaz. Axşam yatanda oxuyarsan. Bildin?

Bu dəfə oğlumun mənə yol göstərməyi lap yerinə düşmüşdü. Onsuz da bayaqdan ürəyim məni iş otağıma çəkirdi. Yazmaq həvəsi az qala məni uçururdu.

Bir azdan uşaqların otağında qızımın şirin-şirin ötüşməsi eşidilirdi.

Mən də ki, öz işimdəydim.

Şəfəq Nasir

“Beyləqanın güllü yazı” kitabından
Mavrın qisası – Visente Blasko İbanes

February 26, 2016

Üçüncü vaqonda gedənlərin demək olar ki, hamısı Marietanı tanıyırdı. O matəm libasına bürünmüş gözəl bir qadın idi. Qucağında südəmər körpəsiylə, ətrafdakıların baxışlarından və söbhətindən yayınaraq kiçik bir pəncərəyə yaxın oturmuşdu.

Kəndli qadınlardan bəziləri ona maraqla, digərləri nifrətlə baxırdılar. Vaqonda oturanların hamısı onun başına gələnləri nağıl edərək ondan danışırdırlar.

Marieta ilk dəfəydi ki, ərinin vəfatından sonra evdən çıxmağa cəhd etmişdi. O gündən üç ay keçmişdi, hələ də ərinin kiçik qardaşından qorxurdu. O cəsur qorxmaz və odlu silaha həris olan iyirmi beş yaşlı qəddar bir oğlan idi. Bütün rayon camaatı onu görəndə dəhşətə gəlirdi. Kübar bir ailənin oğlu ona nifərt bəsləyən adamlardan çəkinərək ucqar kəndlərdə, dağlarda yaşamağa başlamışdı.

Marieta ilk baxışdıan həyatından razı və sakit görünürdü. Əhvalı qəmgin olsa da necə də gözəldi, sanki şahzadəydi. Onu görənlər qızın cazibədarlığı qarşısında heyran qalırdılar.

Pepetin ailəsi Marieta ilə nigah bağlamasına nə qədər etiraz etsə də Pepeti fikrindən döndərə bilmədi. Varlı ola-ola kasıb qızla evlənmək axmaqlıq idi. Bundan başqa hamı bilirdi ki oğlanın adaxlısı qoca bir cadügar arvadın qızı idi və anasının bütün pis əməllərinin ona keçməsi heç kimdə şübhə oyatmırdı.

Pepetin anası məyusluqdan və dərddən öldü. Qonşuların dediklərinə görə, yazıq arvad evində cadügarin qızını görməkdənsə dünyasını dəyişməyi üstün tutdu. Kiçik qardaşı bunun üstündə Pepetlə az qala savaşacaqdı. O, zəhərli içkilər hazırlayan, evin bacasından uçub getməzdən əvvəl şənbə günləri gecə yarı bədəninə sürtdüyü sirli yağları hazırlamaq üçün anasına kömək edən qızın qaynı olmaq istəmirdi.

Pepet bunların hamısına istehza ilə gülürdü və nəhayət Marieta ilə evləndi. Cadugərin qızı onun bütün üzüm bağlarının, Mayor küçəsindəki böyük evin və anasının Pepet üçün yığıb saxladığı onsaların sahibinə çevrildi.

Qonşuların dediklərinə görə Pepet qızdan ötrü yaman dəli-divanəydi və həm də iddia edirdilər ki, o qancıqların yazığa verdikləri müəmmalı içkilər, ovsunlayıcı dərmanlar onu ədəbi olaraq arvadına bənd etmişdi.

Marietanın anası olan həmin o sərt baxışlı, beli bükülü cadügar arvad, onu izləyib daşa basan uşaqların təqibindən küçəni belə keçib gedə bilmirdi. O kəndin qırağındakı daxmasında yaşayırdı. Cadugərın daxmasının qarşısından gecə vaxtı bir kimsə xaç çəkmədən keçib getməzdi. Marietanı həmin xarabalıqdan çıxaran Pepet çox məmnun idi. Necə də olmasın, rayonun ən gözəl qadını məhz onun olmuşdu. – Sən bunların yaşamağına bir bax! Qonşu qadınlar onların dava etdiklərini xatırlayırdılar. Açıq- aydın bəlliydi ki, belə nigah şər əməlin işiydi.

Pepet demək olar ki, evdən bayıra çıxmırdı. Üzüm bağlarını yaddan çıxarıb, günəmuzd işçiləri nəzarətsiz qoyurdu. Arvadından bir anlığa da olsa aralanmaq istəmirdi. Və bütün camaat yarıörtülü qapının arasından, eləcə də həmişə açıq qalan pəncərələrdən təzə evlənmiş cavanların xöşbəxtlikdən səxoş halda qol-boyun olaraq gülüb-əyləndiklərirni görürdülər.

Axı xristianlar bu cür yaşamırlar! Ah, nə böyük itgidi! Marieta və anası öz içkiləri ilə yazığın mədəsini yandırırdılar. Və gündən-günə daha da cılızlaşan, rəngi saralan Pepet şam kimi əriyirdi.

Cadugərliyə gülən kəndin həkimi, yeganə əlacı onları bir-birindən ayırmaqda görürdü. Ancaq onlar bir-birinə çox bağlıydıar. Pepet günü-gündən zəifləyir, yazıq görkəmə düşürdü. Marieta isə dolu və gəşəng görünürdü. Bir oğulları oldu və iki aydan sonra Pepet son ana qədər arvadını arzulayaraq öz ehtiraslı əllərini ona doğru uzadaraq qaralan köz kimi səssizcə dünyasını dəyişdi.

Qoca anası camaatdan qorxaraq daxmasına qapandı. Marieta bir neçə həftə küçəyə çıxmadı. Qonşular onun ah-uf çəkərək heyfsləndiyini eşidirdilər. Nəhayət bir gün axşamçağı düşmən baxışlarından özünü itirməyərək oğluyla qəbirsanlığa getdi.

İlk vaxtlar, öldürmək kişilərin əsl məşğuliyyətidir, sözünü hər yerdə deyən qaynından qorxurdu. Qaynı da qardaşının ölümündən hiddətlənərək tabernada deyirdi ki, o qızı da, anasını da tikə-tikə doğrayacaq. Ancaq bir ay idi ki həmin o quldur qeyb olmuşdu. O, ya dağlarda olardı, ya da işləri onu əyalətin başqa bir tərəfinə çəkib aparardı. Nəhayət Marieta cürət edib kənddən çıxaraq şey-şüy almaq üçün Valensiyaya getməyi qərara almışdı. Vaqonda əyləşən Marieta yan-yörəsindəki adamların pıçıltılarına məhəl qoymasa da kimdən qeybət etdiklərini başa düşürdü. Ətrafdakıların baxışları ona doğru zillənmişdi. Ancaq Marieta gözlərini qaldıraraq laqeyd ifadə ilə dərindən ah çəkir, baxışlarını yenidən zeytun bağlarına, üzümlüklərə, ağ evlərə sarı yönəldirdi.

Qatar kiçik bir stansiyada dayanadı. Bayaqdan Marietanın qeybətini eliyənlər itələşə-itələşə düşməyə tələsdilər. Onların bəziləri mənzil başına hələ xeyli yolu olan o biri qadınlarla sağollaşaraq yaxınlıqdakı kəndə üz tutdular.

Uşağı qucağında tutmuş Marieta, bir əliylə bazar zənbilini ombasına bərk-bərk sıxaraq xırda addımlarla stansiyadan çıxdı. Ürəyindən keçirdi ki, kaş sözgəzdirənlər yanından tezcə ötüb keçəydi və onu tək buraxaydılar. Kəndin işıqları zəif idi. Hər iki tərəfdən yol boyu küçənin sonuncu evləri uzanıb gedirdi. İrəlidə tarlalar görünürdü, ondan da uzaqda qadınlar qonşu kəndə tələsirdilər.

Marieta – cəsarətli qadın, yolda tək olduğunu gördükdə, qəflətən narahatlıq hissi keçirdi.

Qapının üstündə quru və toz basmış bir quru zeytun ağacının budağı yellənirdi. Bu, taberna göstəricisi idi. Budağın altında əlini belinə qoymuş bir kişidayanmışdı. Marieta baxışlarını ona yönəltdi. Birdən həmin adam Marietanın qaynı olar, aman Allah! Bu nə pis qorxudur! Ancaq onun çox uzaqda dayanması qadına azacıq təskinlik gətirirdi, bir qədər arxayınlaşdı və yoluna davam etdi. Gözlərini qaldırmadan keçib getdikdə:

– Axşamın xeyir Marieta, -səsindən yerindəcə qurudu.

O idi. Sözlərindən də sərt və amansız baxışlarla onu süzən satqın gülüşlü Mavr, ərinin qardaşı…

Marieta yavaşcadan salamı aldı. Görkəmlə cılız və zəif olan Mavrın yanında belə hündür və qüvvətli görünən qadın, hiss etdi ki, qorxudan ayaqları onu saxlamır və qucağındakı uşaq yerə düşməsin deyə özündə birtəhər qüvvət tapıb körpəni sinəsinə sıxdı.

Qayının gözlərində hiyləgər bir gülüş sezilirdi. Qorxuya heç bir səbəb yox idi. Məgər qohum deyildilər? Yəqin Marietanı gördüyünə sevinirdi. İstəyirdi kəndəcən onu ötürsün və yolda işdən-gücdən danışsınlar. Marieta onun ardınca müti qul kimi getməyə başladı. Aralarında qəribə bir fərq vardı. Qadın hündürboy, qamətli, qüvvətli, qaynı isə cılız zəlil və rəzil idi. Amma Marieta onun nəyə qadir olduğunu yaxşı bilirdi. O yerlərin neçə-neçə nər, igid oğulları bu murdarın qurbanı olmuşdular.

Kəndin qurtaracağında bir qadın zümzümə edə-edə qapısının ağzını süpürürdü.

– Senyora, senyora, -deyə Mavr qışqırdı.

Xeyirxah arvad əlindəki süpürgəni yerə qoyaraq ona yaxınlaşdı. Mavr soyuqqanlılıqla uşağı Marietanın qucağından alaraq qoca arvada ötürdü və tapşırdı ki, ona göz qoysun. Dedi ki, yarımca saatlıq bir işləri var, tezliklə onlar uşağın dalınca qayıdacaqlar.

Marieta hönkürtü ilə ağlamağa başladı. Hiss etdi ki, bir daha oğlunu görməyəcək. Körpəsinin şirin yanaqlarından son dəfə öpmək üçün ona doğru atılmaq istədi. Lakin qaynı onu əli ilə itələdi. Günəş yavaş-yavaş qüruba enirdi. O məkirli insanın yaratdığı vahimənin əsiri olmuş Marieta qaynının arxasınca düşdü.

Bir neçə dəqiqə sükut içində yol getdilər. Marietanın ayaqları əsirdi, onu görməsin deyə gözlərini belə qaldırmağa cürət etmirdi. Həyəcan içində yola baxırdı. Heç kim görünmürdü. Tək idilər, o və qaynı.

Quldur həmişəki qəzəbli gülüşü ilə ləng və asta danışırdı. Deyirdi ki, Allahına yalvarsın və əgər qorxursa önlüyünü üzünə tutsun…

Marieta gözündəki vahimə dolu qorxuyla geri çəkildi. Yalvarmaq! Üzünü örtmək! Ölmək!

Yalvararaq titrək səslə öz qaynında mərhəmət hissi oyatmağa çalışdı. Ona anlatmaq istəyirdi ki, bütün bunlar camaatın uydurması idi. Yazıq ərini bütün qəlbiylə sevmişdi və hələ də sevirdi.

Ancaq quldur Marietaya qulaq assa da eybəcər olan təbəssümünü daha da açıq şəkildə ifadə edirdi.

– Kəs səsini cadugərın qızı! Ananla birləşərək yazıq Pepetin ömrünü kəsdiniz. Bütün kənd əhli onu zəhərli içkilərlə əldən saldığınızı bilirdi. Hələ bir onu da ovsunlamaq istəyirdi.

Ancaq yox, o ağılsız qardaşı kimi bu qadının toruna düşməz. Xarici görnüşə alçaqboy və şərəfsiz Mavr, gözəl-göyçək qadını itələyərək yerə yıxıb, geri çəkilə-çəkilə cibində nə isə axtarmağa başladı. Yolda heç kim yox idi. Yaxınlıqdakı gölməçədə qurbağalar quruldaşırdı. Kəndin qıraq evlərinin birində it hürüşməsi eşidilirdi. Tarlalar kəndin qaranlığına qərq olurdular.

Kimsəsiz küçədə ölümə gedəcəyini görən Marieta, anası onu uşaqlıqda kötəklədiyini yadına salıb, özünün o vaxtakı kimi, necə gücsüz olduğunu hiss etdi və birdən gözünün yaşını tökməyə başladı.

– Öldür, öldür məni, -deyib qara önlüyünü üzünə tutaraq qışqırmağa başladı.

Mavr əlindəki tapanca ilə soyuqqanlılıqla ona yaxınlaşdı. Marietanın önlüyünün arxasından hələ də uşaq kimi yalvararaq ona əzab verməyib, vaxtı uzatmadan öldürməsini dilə gətirən iniltili səsini eşidirdi.

İki dəfə atəş açdı. Tüstünün arasından Marietanın can verdiyini gördü. Heç nədən qorxusu yoxmuş kimi, qatil sakitcə uşağın dalınca kəndə qayıtdı. Etdiyi qəhrəmanlığından çox razı idi.

Uşağı hürkmüş qarının qucağından alanda çox kövrəldi. -Yazıq balam, -deyərək körpəni öpdü.

Və uşağa böyük bir yaxşılıq etdiyindən elə bil vicdanı rahatlıq tapmışdı.

Visente Blasko Ibanes

İspancadan çevirdi: Məmməd MƏMMƏDLİ

“ULDUZ” Jurnalı – yanvar 2006
Dənizdə – Visente Blasko İbanes

February 20, 2016

Günorta saat iki idi ki, birdən qapı döyüldü.

– Antonio! Antonio!

Antonio yataqdan dik atıldı. Bu onu dənizə çıxmağa çağıran balıqçı yoldaşı və yaxın dostu Fernandonun səsiydi.

Həmin gecəni az yatmışdı. Saat onu bir idi, amma o, yataqda məyusluqla vırnıxaraq hələ də gündəlik qayğılardan danışan yazıq arvadı Rufina ilə söhbət edirdi. İşləri heç belə pis getməmişdi. Bu nə yaydır! Keçən yay tuneslər Aralıq dənizini sonsuz sayda, sürü ilə keçmişdilər. Ən uğursuz günlərdə belə 200-300 arroba öldürülürdü.

Və Antonio kimiləri ağıllı iş görüb pul ehtiyatlarını yığdılar və öz hesablarına yeni bir balıqçı qayığı alaraq adi dənizçilərin asılığından azad oldular.

Ancaq balıq qıtlığı gəldi. Balıq torları yalnız yosun çıxarırdı, yada xırda balıq tuturdu ki, onu da bazara aparmağına dəyməzdi. Görünür, tuneslər bu il başqa istiqamətdə üzürdülər və heç bir balıqçı birini də belə tutmağa nail olmamışdı.

Rufina bu situasiyadan həyəcanlı idi. Evdə pul yox idi. Çörəksatana borclu idilər, dükanda borcları vardı və hətta yelkənli qayığın tikilməsi üçün yığdığı bütün pulları onlara borca verən senyor Tomas da daima onları hədələyirdi ki, əlli duronun bir hissəsini ona qaytarsınlar. Antonio paltarını geyinə-geyinə doqquz yaşlı balaca oğlu Antonikonu yuxudan oyatdı. O səriştəli bir balıqçı kimi dənizdə atasına kömək edirdi.

– Görən bəxtiniz bu gün necə gətirəcək. – Arvad yatağın içindəcə deyinirdi. – Mətbəxdə bir boxça yemək ehtiyatı qoymuşam. Dükanda artıq mənə borca heç nə vermirlər.

– Kəs səsini, ay arvad, bax elə dünən bir tunes görüblər. Deyilənə görə çəkisi otuz arrobadan artıqdır. Təsəvvür elə ki onu tutmuşuq… Ən azı altmış duro…

Antoniko artıq paltarını geyinmişdi. Çiynində ərzaqla dolu boxça, bir əlində isə tuneslərin ən sevimli yemi olan xırda balıqlarla dolu olan zənbili tutaraq dənizə çıxmaq üçün hazır dayanmışdı.

Ata və oğul evdən çıxaraq çimərliyə doğru üz tutub balıqçı gəmiləririn yan aldığı limana gəlib çatdılar. Fernando yelkənləri qaydaya salaraq onları qayıqda gözləyirdi. Qayıq lövbərdən azad olundu və küləyin gücündən qabarmış ispan yelkəni balıqçıları dənizin dərinliklərinə doğru sürükləməyə başladı. Kiçik körfəzin mülayim səthi ilə yavaş-yavaş üzürdülər, sonradan su dalğalanaraq qayığı yırğalamağa başladı. Açıq dənizdə idilər.

Hər tərəfdən qaramtıl rəngə çalan dənizin səthində dalğaların üzərindən aşaraq get-gedə uzaqlaşan balıqçı qayıqları sanki ucu iti ilğımlar idi. Fernando səmanın dənizlə qovuşduğu mənzərəyə baxırdı.

– Antonio külək istiqamətini dəyişir.

– Görürəm.

– Bir azdan dəniz heç də sakit olmayacaq.

– Bilirəm. Ancaq irəli! Gəl dənizi süpürən qayıqlardan uzaqlaşaq.

Səhər açıldı. Üfüqdəki seyrək buludların arasından boylanan, yenicə qalmış və hələ də qırmızı rəngə çalan günəş dənizin üzərində üçbücağa bənzər alovlu bir fiqur çəkirdi, sular isə qaynayaraq yanğını xatırladırdı. Antonio sükandan yapışıb qayığı idarə edir, dostu dor ağacının yanında, doqquz yaşlı oğlu isə qayığın burnunda dayanaraq dənizi müşahidə edirdi. Bir neçə saat ötdü. Hava kifayət qədər qızmışdı. Antonio çəlləkdən su içmək üçün arabir qayığın ensiz gövdəsindəki ambara düşürdü.

– İndi isə, -Antonio sevincək dedi,- gəlin qəlyanaltı edək. Fernando, boxçanı gətir görək.

Hərəsi iri bir çörək parçası və baş soğan götürdülər. Güclü külək əsirdi. Qayıq dalğaların arasında yırğalanırdı.

– Ata! -Qayığın burnunda dayanmış Antoniko qışqırdı. -Balıq! Tunes!

Bunu eşidəndə necə diksindilərsə yedikləri çörəklə soğan göyərtəyə düşdü və ikisi də qayıqdan boylandılar.

Hə, doğurdan da tunes idi. Az qala suyun üzünə çıxan tunesin məxmər rəngə çalan qara beli kök və nəhəng görünürdü. Balıqçıların tez-tez danışdıqları o balıq bəlkə də elə bu idi. Təəccübdən Antonionun üzündə qəribə bir emosiya sezildi. Və tələsik balıq tutanı götürüb, ucundakı barmaq qalınlığında qarmağı suya atdı.

Birdən dəniz qaynamağa başladı və suya yarı batmış qayıq sanki ağır çəkidən azad olaraq dənizə təkan verib suyun üzərində tullanantəhər oldu. Dor ağacı cırıldayır, göyərtə qayıqçıların ayağı altından sanki qaçmaq istəyirdi. Qarşılarındakı maneə qəflətən geri çəkildi və qayıq yerindən sıçrayaraq öz yoluna davam etməyə başladı. Balıqtutandan dartdıqda suyun üzərində qarmaq göründü. Ancaq qarmaq qalın olsa da ortadan qırılmışdı. Fernando heyfslənərək başını buladı.

– Antonio bu balıq bizim əvvəl tuduqlarımızdan deyil. Qoy çıxıb getsin. Allahımıza şükür edək ki, qırılan qarmaq oldu. Yoxsa suyun dibinə qarmaq yox biz gedəcəydik.

– Çıxıb getsin? -Balıqçı qışqırdı.- Bilirsən onun qiyməti neçədir?

Qayığı döndərərək balıqla qarşılaşdıqları yerə qayıtdılar. Antonio axtarıb yeni, ancaq bu dəfə daha böyük və enli bir qarmaq tapdı. Ona bir neçə xırda balıq keçirərək sükanı buraxmadan özünün iti qarpunundan yapışdı.

Qayıq yenidən yırğalanmağa başladı. Bu dəfə bu dəhşətli bir tərzdə baş verdi. Tunes qayığı dartıb sürüyərək onu dalğaların üzərində dəlicəsinə rəqs etməyə məcbur edirdi.

Dənizin suyu qaynayırdı. Birdən qayıq böyrü üstə çökdü. Elə bil ki, gözəgörünməz bir məxluq əliylə qayıqdan yapışmışdı. Göyərtənin yarıdan çox hissəsi suyun içində idi.

Həmin təkan qayıqçıların hərəsini bir tərəfə atmışdı. Sükanı əlindəən çıxmış Antonio suyun içindəydi. Bu zaman şappıltı eşidildi və həmin anda qayığın düz yanında, suyun səthində nəhəng quyruğu ilə iri köpüklər yaradan bir balıq peyda oldu. Antonio elə bil düşmənini görmüşdü, odur ki yubanmadan əlindəki qarpunla balığa azğınlıqla bir neçə zərbə endirdi. Dəniz qana bulandı və balıq qırmızı suların arasında gözdən itdi.

Nəhayət Antonio dərindən ah çəkdi. Bütün bunlar bir neçə saniyənin içində baş verdi. Az qala suyun dibinə getmişdilər. İslanmış göyərtəyə baxdı və sakitcə dor ağacını qucaqlayan Fernandonu gördü.

– Antonio fikirləşdim ki, boğuluruq. Hətta dəniz suyundan da uddum. Zəhrimara qalsın bu balıq! Ancaq ona yaxşıca zərbələr endirdin. Bir azdan suyun üzünə çıxacaq.

– Bəs uşaq?

Ata bunu həyəcanla, təlaş içində soruşdu, sanki cavabı eşitməkdən qorxurdu. Göyərtədə yox idi. Antonio oğlunu ambarda tapacağına ümid edərək qayığın gövdəsinə endi. Ayağı dizəcən suya girdi. Ambar dənizin suyu ilə dolmuşdu. Bu kimin ağlına gələrdi? Darısqal və qaranlıq yerdə əliylə kor-koranə axtarmağa başladı, ancaq su çəlləyindən və balıq qarmağından başqa heç nə tapmadı. Təzədən dəli kimi göyərtəyə qayıtdı.

– Uşaq!… Uşaq!… Mənim Antonikom!

Fernando heç nə demədi.

Uzaqda, qayığın az qala batacağı yerdə suyun üzündə nəsə görünürdü.

– Hə ordadı!

Ata özünü suya atdı və var qüvvəsiylə həmin istiqamətdə üzdü. Bu anda Fernando tələsik yeləkənləri rifləyirdi. Antonio üzüb əmin olanda ki, gördüyü qayığın avarıdı, artıq gücdən düşmüşdü.

Dalğalar onu qaldırdıqca bundan istifadə edib, daha uzağa boylanmaq üçün bədənini sudan bayıra çıxarırdı. Hər tərəf su idi. Dənizdə ancaq o, ona doğru yaxınlaşan qayıq və qanlı ləkənin üzünə təzəcə çıxmış bir qövs görünürdü. Tunes artıq ölmüşdü… Ancaq o buna sevinmirdi. Heyvanın əvəzində gözünün ağı-qarası olan oğlunun həyatı!.. Aman Allah!.. Məgər çörəyi bu yollamı qazanırlar?

Fernando onu tutub qayığa qoymalı idi.

Antonio, neyləyək?

O, cavab vermədi.

– Dərd çəkmə, ay kişi. Bütün bunlar həyatda olan şeylərdi. Uşaq elə yerdə həyatdan getdi ki, orada bütün bizim yaxınlarımız ölüb və biz də elə orada öləcəyik.

Bir neçə saat keçdi.

Uzaqda kiçik liman artıq görünməyə başlamışdı. Axşam düşürdü. Günəşin zəif şüaları sahildəki evcikləri qızılı rəngə boyayırdı.

Sahilin mənzərəsi Antonioda kədər və qorxu hissi oyatdı.

– Arvadım mənə nə deyəcək? Mənim Rufinam nə deyəcək? -Bədbəxt inildəyirdi.

Evdə ailəsinin qulu olan bütün igid və iradəli kişilər kimi əsirdi. Sahildəki giləvar qayığı şən və canlı melodiyalarla qarşılayırdı. Palmaların altında ipəkdən hazırlanmış günəş çətirləri, kiçik sombrerolar, istirahət edən camaatın açıq və diqqəti cəlb edən paltarları hərəkət edirdi.

Limanda balıqçılar bir yerə yığışırdılar. Onların baxışları balığı yedəyinə alan qayığa yönəlmişdi. Ancaq Antonio gah anbarın qapısına gah da hündürboy, arıq, küləkdən ətəyi ayaqlarına yapışan qarayanız qadına baxırdı.

Nəhayət limana çatdılar. Alqış səsləri eşidilirdi. Hamı bu nəhəng balığı yaxından görmək istəyirdi.

Rufina camaatın arasından özünə yol açaraq başını aşağı əymiş və üzündəki key ifadə ilə dostlarının təbriklərinə qulaq asan ərinə yaxınlaşdı.

– Bəs oğlun? Hardadı mənim uşağım?

Yazıq kişi başını daha da aşağı əydi.

Visente Blasko Ibanes

İspancadan çevirdi: Məmməd MƏMMƏDLİ

“ULDUZ” Jurnalı – fevral 2006
Təhrik – Xavier Serkas

December 19, 2015

(TƏHRİK povestindən bir parça)

Latınca belə bir ifadə var: “Zibillikdən dişiylə qızıl çıxartmaq”. Bu, alverçilərin işlətdiyi təsviri bir ritorikadır. Mən də onlar kimiyəm: məqsədimə catmaqdan ötrü heç bir maneə məni yolumdan döndərə bilməz.
Qustave Flaubertin Louis Koletə məktubundan

1

Alvaro öz işinə ciddi yanaşırdı. Hər gün düz saat səkkizdə yuxudan qalxırdı, soyuq duş qəbul etdikdən sonra çörək və qəzet almaqçün aşağı, supermarketə düşürdü. Qayıdan kimi cemlə yağ, kofe və qızardılmış çörək hazırlayır, radioya qulaq asa-asa və qəzet oxuya-oxuya mətbəxdə səhər yeməyi yeyirdi. Saat doqquzda isə o, artıq işdə olurdu.

Alvaro öz həyatını ədəbiyyata həsr etmişdi. Onun bütün maraqları, dostluq əlaqələri, məqsədləri, maddi durumunun artma imkanları, gündüz və gecə vaxtı evdən çıxması, bütün bunlar məhz ədəbiyyat naminə arxa plana atılmışdı. İşinə stimul verə bilməyəcək bütün şeylərdən zəhləsi gedirdi. Hüquq fakültəsini bitirmiş savadlı bir kadr kimi, onun bu sahədə bir çox yüksək vəzifələrə keçmək şansı vardı. Bu isə ondan işinə məsuliyyətlə yanaşmağı tələb edirdi. Ancaq Alvaro daha çox adi bir idarədə, sadə hüquq məsləhətçisi vəzifəsinə üstünlük verdi. Tutduğu vəzifə ona səhər vaxtlarını öz sevimli işinə həsr etmək imkanı yaradırdı və onu yazıdan ayıran bütün məsuliyyətdən azad edirdi. Eyni zamanda, yaşamaq üçün ona kifayət qədər maddi qazanc yetirirdi.

O, ədəbiyyatı özünə məşuq sayırdı. Deyirdi ki, ya sən ona tam sədaqət göstərirsən, ya da o səni tərk edəcək. “Tertium non datur”. Bütün digər incəsənət növləri kimi ədəbiyyat da səylə çalışmağın və zamanın işidir deyir, öz-özünə belə düşünərək məhəbbət haqqında zülmkar bir fransız moralist yazıçının məhşur fikrini xatırlayırdı. Alvaro düşünürdü ki, insana stimul verən ilham ilğım kimidir: bütün dünya ondan danışır, ancaq heç kəs onu görmür. Buna görə də, hesab edirdi ki, yaradıcılıq cəmi bir faiz ilhamdan, doxsan doqquz faiz isə zəhmətdən ibarətdir. Əks təqdirdə, sonda bu ilham yazıçını tərk edər, pərəstişkarın, oxucunun tərəfinə keçərdi.

Bəli, hesab edirdi ki, ədəbiyyat oxucunun tərəfindədir. Və sonda belə bir nəticəyə gəldi ki, öz dövrünün tanınmış yazıçılarından az bir hissəsi özlərini ona həsr edirlər. Ətrafda sivil və stimulverici cəmiyyətin azlığı, işləmək əhval-ruhiyyəsi yaradan zəngin fantaziyanı nümayiş etdirməyə köməklik göstərən şəraitin olmaması bu mənzərəyə dumanlıq gətirirdi. Alvaro bu cür hadisələrə təsir göstərməkdə özünü borclu sayırdı. Bunun üçün o, dünyanı fəth edə biləcək bir əsər barəsində düşünməli idi ki, digər sənət adamları da bu təşəbbüsü davam etdirsinlər.

Bilirdi ki, yazıçının istedadı onun ədəbiyyatı nə dərəcədə bilməsindən qaynaqlanır. Hər bir yazıçı hər şeydən əvvəl oxucu olmalıdır, oxumağı sevməlidir. Klassik yazıçıların fundamental tərcümə əsərlərini tanısın deyə, bir neçə kitaba ötəri nəzər saldı. Ancaq o, bu əsərlərə şübhə ilə yanaşırdı və hesab edirdi ki, tərcümə orijinaldan aşağı səviyyədə dayanan bir mətndir. Çünki bu, əsəri yenidən quran tərcüməçinin istinad etdiyi müəllif yazısıdır. Amma buna baxmayaraq tərcüməçi mətni kasıblaşdırmır, onu qurutmur, əksinə, sonsuz sayda dolğun və həqiqi interpretasiyalarıyla onu canlandırır. İnanırdı ki, ədəbiyyat nə qədər zəif olsa da ədəbi olmalıdır, çünki onun elementləri, onun möcüzələri, ziddiyyətləri, onda olan söz oynatmaları, bütün bunlar olmadan biz “ədəbi” sözünü işlədə bilmərik. Güman edirdi ki, oxumaq informativ xarakter daşıyan bir aktdır.
Alovlu gecə – Xuan Rulfo

December 18, 2015

– Sən ki məndən yuxarıdasan, danış, qarşıda bir işarə, işıq gələn yer görürsənmi?

– Heç nə görünmür.

– Bir şey qalmayıb, indi çatırıq.

– Hə, amma heç nə eşidilmir.

– Yaxşı bax.

– Heç bir şey görmürəm.

– Eh… İqnasio, yazıqlar olsun sənə.

Yolla gedənlərin zülmətli kölgəsi yerdəki daşların üstündən aşaraq yoxuşdan enişə doğru irəliləyirdi, sanki qobu öz məcrasıyla axırdı. Bu, yerində durmadan sağa-sola əsən bir kölgə idi.

Göyün üzündəki on dörd gecəlik ay yerdəkilərə yol göstərirdi.

– İqnasio, artıq yavaş-yavaş kəndə çatırıq. Sənin ki qulaqların yaxşı eşidir, diqqətlə qulaq as, itlərin hürüşməsini eşitmirsən? Yadına sal, bizə demişdilər ki, Tonaya dağın arxasındadır. Gör neçə saatdır ki, dağı aşıb arxada goymuşuq. Yadına sal, İqnasio.

– Hə, ancaq kənddən əsər-əlamət belə görmürəm.

– Mən artıq yoruluram.

– Qoy məni yerə.

Kişi yarı uçulmuş bir divara söykənib, kürəyinə aldığı oğlunu yerində rahatladı ki, sürüşüb yerə düşməsin. Ayaqları heydən düşüb qatlansa belə oturub dincəlmək istəmirdi. Neçə saat əvvəl oğlunu belinə almaqda kişiyə kömək etmişdilər, bunun üçün də bilirdi ki, oturub nəfəsini dərsə, təzədən özü tək başına bunu edə bilməyəcək. Odur ki, bütün bu vaxtı bir yerdə dayanmadan oğlunu belində aparırdı.

– Özünü necə hiss edirsən?

– Pis.

Kişi indi az danışır, daha çox sususrdu. Arada yuxulayır, hərdən də elə bil üşüdürdü. Titrəyirdi. Sağa-sola ləngərlədikcə oğlu at belində olan cəngavərlərin gəzdirdiyi tikanlı çəkmələr kimi atasını ayaqlarıyla incidirdi. Əlləriylə də kişinin boynundan elə yapışmışdı ki, sanki onu boğacaqdı.

Oğlu dilini dişləməsin deyə dişlərini bir-birinə sıxırdı. Arada ağrısı səngiyəndə atasının qayğısına qalırmış kimi soruşurdu:

– Yorulmamısan?

– Bir az -deyə, belinin ağrısından az qala nəfəsi kəsilən kişi zorla cavab verirdi. Birinci atasına deyirdi: ¨Qoy məni yerə… Özün get. Sabah özümü yaxşı hiss edən kimi sənə çataram¨. Yol boyu bunu dəfələrlə demişdi, indi isə sanki vecinə deyildi. Ay öz yerində dayanıb qarşıdan boylanırdı. Gur işığıyla onların gözlərini, üzlərini aydınladır, arxada qoyduqları kölgəni dartıb uzadırdı.

– Artıq hara getdiyimi görmürəm -kişi deyinirdi.

Ancaq heç kim ona cavab vermirdi.

– Eşidirsən məni İqnasio? Sənə deyirəm ki, yaxşı görmürəm.

O isə cavabında susurdu…

Ayağı büdrəyə-büdrəyə yoluna davam etdi. Yenidən güc toplasın deyə, arada belini dikəldirdi, sonradan belindəkini rahatlayaraq qollarıyla ondan möhkəm yapışıb irəlilədikcə dizləri əsir, yenidən büdrəyirdi.

– Bu yol o yol deyil. Bizə demişdilər ki, Tonaya hündür təpənin arxasındadır. Amma burdan Tonayanı nə görmək olur, nə də ordan gələn səsləri eşitmək. Nəyə görə oranı gördüyünü demək istəmirsən, İqnasio, sən axı məndən hündürdəsən.

– Ata, endir məni.

– Özünü pis hiss edirsən?

– Hə.

– Nəyin bahasına olursa olsun, səni Tonayaya çatdıracam. Orda sənə baxan taparam. Deyirlər həmin kənddə bir həkim yaşayır. Səni onun yanına götürəcəm. Gör neçə saatdı belimdə daşıyıram səni, heç qoyarammı ki, işini bitirsinlər.

Yerində səntirləyib yırğalandıqdan sonra iki üç addım atıb, bir daha belini düzəltdi.

– Səni Tonayaya çatdıracam.

– Burax məni.

Onun səsi lap astadan gəlirdi. Az qala pıçıltıyla danışırdı:

– Uzanıb yatmaq istəyirəm.

– Belimdə yat. Səni yavaşca apararam.

Mavi rəngə çalmağa başlayan ay buludsuz səmada hündürə qalxırdı. Tər basmış kişinin üzü indi ayın işıltısı altında daha aydın görünürdü. Baxışları isə yerlə sürünürdü. Boynundan yapışan oğlunun yanında artıq başını əyə bilmirdi.

– Bütün bunları səninçün etmirəm. Hamısı rəhmətlik ananın xətrinədi. Sən onun oğlusan, mən də bunları ona görə edirəm. Səni burda qoyub getsəydim, yaralarını sağaltmaq üçün həkim yanına aparmasaydım anan o dünyada məni bağışlamazdı. Mənə ümid verən məhz anandı, sən yox. Sənə isə çətinliklər, vicdan əzabı, utanclıqdan başqa verməyə borcum yoxdur.

Danışdıqca alnını tər basır, bir tərəfdən də gecənin mehi onu qurudurdu. Amma qurumuş tərin yerinə təzədən tər gəlirdi.

– Belim əyilsə belə vurulan yaraları sağaltmaq üçün səni Tonayaya çatdıracam. Amma əminəm ki, sağalan kimi yenidən pis əməllərinə qayıdacaqsan. Özün bilərsən, artıq bu mənim vecimə deyil. Təki sən uzaqlara gedəsən, mən də sənin haqda heç nə bilməyim. Təki sən … Çünki sən artıq mənim oğlum deyilsən. Lənət olsun damarlarından axan qana! Eşidirsən, mənə aid olanları lənətləyirəm. Sənə verdiyim o qan, qoy böyrəklərində çürüsün! Səni, başqalarını təqib edərək evinə soxulduğun günlərdən, onları qarət edən zamanlardan, öldürdüyün, özü də yaxşı insanları öldürdüyün vaxtlardan lənətləmişəm. Səni xaç süyüna salıb, sənə ad verən o Trankilino var haa, onun da payına düşür etdiklərin pisliklər. Elə o vaxtdan demişəm: ¨Bu mənim oğlum ola bilməz¨.

– Eşit, əgər nəsə görürsənsə, yaxud da eşidirsənsə … Çünki mən sənin altında özümü kar kimi hiss edirəm.

– Heç nə görmürəm.

– Səninçün lap pis, İqnasio

– Suzundan yanıram.

– Döz. Artıq kəndə yaxınlaşırıq. İndi çox gec olduğundan camaat evin işıqlarını söndürüb. Amma ən azından hürən itlərin səsini eşitməlisən.

– Mənə su ver.

– Buralarda su yoxdur. Daş-kəsəkdən savayı heç nə yoxdur. Bir azca da döz. Əgər olsaydı belə bundan ötrü səni yerə qoymazdım. Heç kim sonradan səni bu çöllükdə təzədən belimə almağa kömək etməz. Mən isə təkbaşına bunu edə bilmərəm.

– Çoxlu su içib yatmaq istəyirəm.

– Yadımdadı, sən elə körpəlikdə də belə idin. Yuxudan ayılan kimi yeyib, bir də yatırdın. Anan da, südü qurtardığından sənə su verirdi. Mədən heç vaxt dolmurdu. Özü də çox qəzəbli və həyasız uşağıydın. Heç vaxt səndə olan o qəzəbin beyninə vuracağını bilməzdim. Təəssüf ki, belə də oldu. Anan, qoy ruhu şad olsun, istəyirdi ki, sən güclü böyüyəsən. Hər zaman inanmışdı ki, böyüyəndə ona dayaq olacaqsan. Səndən başqa onun heç kimi yox idi. Sənin o birisi qardaşın dünyaya göz açan kimi zavallını öldürdü. O sağ qalsaydı, sən önu öldürəcəkdin.

Kişi hiss etdi ki, belində apardığı oğlu dizlərini boşaltdı və ayaqları o yan bu yana yellənməyə başladı. Ona elə gəldi ki, irəlilədikcə oğlunun bütün bədəni hönkürtüdən tərpənir. Kişinin başının üstündən elə bil göz yaşları tökülürdü.

– İqnasio, ağlayırsan? Ananın xatirəsi səni kövrəltdi? Ancaq sən onun üçün heç nə etməmişdin. Əvəzində bizə əziyyət verirdin. Elə bilirdin sənə göstərdiyimiz nəvaziş xəncərdi, onu ürəyinə sancmışıq. İndi görürsən? Səni yaralayıblar. Dostların hardadı bəs? Yoxdular. Hamısını öldürüblər.

Amma onların heç kimi yox idi, kimsəsiziydilər. Bilirəm, onlar belə deyərdilər: ¨Üzrxaqlıq edəcəyimiz bir kəs yoxdur¨. Amma sən, İqnasio …

Kənd artıq görünürdü. Ay işığında evlərin damları ağarırdı. Ona elə gəldi ki, oğlunun ağırlığı dizlərini açmağa mane olur. Özünü zorla birinci evə çatdırıb, zindan kimi ağır yükünü səkidəki hündür daşın üzərinə qoydu.

Axır ki, boynundan yapışan oğlunun qollarından azad oldu. Elə bu zaman hər tərəfdən itlərin hürüşməsini eşitdi.

– İqnasio, bəs sən bu itlərin səsini eşitmirdin? -dedi-. Sən yenə də məni ümidsiz qoydun.

Xuan Rulfo

İspancadan çevirdi: Məmməd MƏMMƏDLİ

“ULDUZ” Jurnalı – yanvar 2019