Unutqanlıq insanı ən ağır dərddən belə qurtara bilər. Deyərdim ki, xoşbəxtliyə gedən yol məhz unutqanlıqdan keçir. Bəzən yaddaşına elə bir silinməz ləkə düşür ki, rahat ola bilmirsən. O səni içəridən sıxır və sən suyun dərinliyində boğulursan. Bu zaman elə bir möcüzə baş verməlidir ki, hər şeyi unudub həyatını təzədən başlayasan. “Mən atamı xatırlamıram…” hekayəsi Aslanın başına gələn möcüzə haqqındadır. XƏZAN ədəbi-bədii jurnalının may nömrəsində…
Saturn sıralanmaya görə Günəşdən altıncı yerdə dayanır və böyüklüyünə görə Günəş sistemində ikincidir. Minlərlə halqa ilə əhatə olunan Saturn planetlər arasında ən unikalıdır. O, halqası olan tək planet deyil, amma onun buz, qaya parçalarından formalaşmış diskləri bu nəhəngi digər sferalardan ayırır. Özünün yaxın qonşusu Yupiter kimi Saturn da hidrogen və helium qazlarından yaranmışdır.
Saturnun 7 əsas peyki var. Mimas, Enselad, Tefiya, Diona, Reya, Titan və Yapet 1789-cu ildə kəşf olunsalar da onlar bu günədək əsas tədqiqat obyektləridir. Planetin ən böyük peyki olan Titan metan gölləri ilə tanınır ki, bu da onu sirli bir dünyaya, elmi kəşflər ocağına çevirir.
Saturn Yerdən uzaq məsafədə yerləşsə də onu gözlə görmək mümkündür. Saturn Qədim Romada kənd təsərrüfatı allahının adını daşıyır. Yunanlar isə onu Zevsin (Yupiter) atası Kronos adlandırır.
Radiusu 58,232 kilometrə çatan Saturn Yerdən doqquz dəfə böyükdür. Əgər Yer 50 qəpik ölçüsündə olsaydı o zaman Saturn voleybol topu boyda görünərdi. Saturn Günəşdən 9.5 astronomik vahiddə (qısaca AV) yerləşir. Bir AV Yerdən Günəşədək olan məsafəyə bərabərdir. Bu məsafədə Günəş şüaları Saturna 80 dəqiqəyə çatır.
Saturnda bir gün uzunluğuna görə Günəş sistemində ikinci yerdə dayanır. Başqa sözlə Saturnun bir günü 10.7 saata bərabərdir. Bir Saturn ili isə 29.4 Yer ili (10,756 gün) qədərdir.
Saturn oxu üzərində 26,73° əyilib. Bu o deməkdir ki, Yerdəki kimi Saturnda da fəsillər var.
Saturnun yaranması 4,5 milyard il əvvəl, bütün Günəş sisteminin formalaşdığı dövrə təsadüf edir. O zaman planet fəzada uçuşan qaz və toz hissəciklərini cazibəsinə alaraq nəhəngə çevrilmişdir. Saturn indiki görünüşünü təxminən 4 milyon il bundan əvvəl almışdır. Yupiter kimi Saturnun da tərkibi hidrogen və helium qazlarından ibarətdir. Bu, iki element Günəşi də formalaşdırıb.
Planetin mərkəzində daş-qaya ilə əhatə olunmuş dəmir və nikeldən ibarət nüvə yerləşir. Planetin üz qabığı isə hidrogen qatı ilə örtülüb. Ancaq Saturnun nüvəsi onun böyük qardaşı Yupiterin nüvəsindən qat-qat kiçikdir.
Təsəvvür etmək çətin olsa da, Saturn Günəş sistemində yeganə planetdir ki, sıxlığı suyun sıxlığından azdır.
Saturn nəhəng qaz planeti olduğundan möhkəm səthə malik deyil. Bura tufanlar məskənidir, planetin səthinə yaxınlaşdıqca sıxlıq artır. Kosmik gəmi Saturnun atmosferinə daxil ola bilməz. Yüksək təzyiq, hərarət burada uçuşu mümkünsüz edər.
Saturnun buludları zəif təbəqə əmələ gətirir. Burada tufan, hava axınları planeti sarı, şabalıdı və boz rəngə boyayır.
Atmosferin yuxarı təbəqələrində, ən çox da ekvator ərazisində küləyin sürəti saniyədə 500 metrə çatır. Müqayisə üçün Yeri nümunə gətirmək olar: Yerdə ən möhkəm külək saniyədə 110 metrlə əsir. Yupiterdə sıxlıq o qədər yüksəkdir ki, burada insan özünü suyun altındakı kimi hiss edər. Saturnda qaz maye halındadır.
Planetin Şimal yarımkürəsində maraqlı hadisələr baş verir. Bu yaxınlarda Voyacer-1 kosmik aparatı 6 bucaqlı hava axınını qeydə alıb və Kassini aparatının köməkliyi ilə bu fenomen daha dərindən öyrənilib. Belə ki, 30 min km genişliyində olan bu altı bucaqlı qasırğa saatda 322 km sürətlə dövr edir. Belə şey indiyədək heç bir yerdə qeydə alınmayıb.
Saturnun ətraf mühiti bildiyimiz həyat kimi deyil. Burada olan təzyiq, hərarətin ekstremal həddə çatması həyatı mümkünsüz edir.
Ancaq Saturnun peyklərində yaşamaq olar. Enselad və Titan kimi peyklər həyat üçün yararlıdır.
Saturnun çox maraqlı peykləri var. Seyrək buludlu Titandan tutmuş, kraterlərlə zəngin Foebe… Saturnun hər bir peyki, planetin müəyyən tarixi qatını əks etdirir. 2019-cu ilədək Saturnun 82 peyki məlum idi. 2006-cı ildə tədqiqatçılar Yaponiyanın Havay adalarında yerləşən Subaru teleskopu ilə daha 9 peykini aşkar ediblər. Onların hamısı retroqrad orbit ilə hərəkət edən nizamsız peyklər tipinə aiddir. 2006-cı ildə tədqiqatçılar həmin teleskopda retroqrad orbitlə hərəkət edən daha 20 peykin tapdıqlarını bəyan edib. 2023-cü ilin mayında isə yeni 63 peykin mövcudluğu məlum olub. Ümumilikdə Saturn peyklərinin sayı 146-ya çatıb.
Belə güman olunur ki, Saturn halqaları bir zamanlar bir-birilə toqquşmuş peyklərin qırıntılarıdır. Halqalar xırda toz dənəciklərindən tutmuş, böyük buz və daş qayalarından ibarətdir. Onlardan bəziləri bildiyimiz dağ boydadır. Bu halqalara Saturnun səthindən baxsaq onlar ağ rəngdə görünər. Və çox maraqlıdır ki, halqaların fırlanma sürəti eyni deyil.
Disklərin enliliyi 282.000 kilometrə çatır, qalınlığı isə çox azdır, hardasa 10 metr. Ancaq Kassini bu halqaları biri-digərindən ayırd edə bilib. Burada ən böyük halqalar A, B və C, onlardan bir qədər kiçik olanlar isə D, E, F və G halqalarıdır.
Saturnun maqnetik sahəsi Yupiterin maqnetik sahəsindən zəif olsa da, Yerin maqnitosferindən 578 dəfə güclüdür. Bütün halqalar, peyklər Saturnun maqnetik sahəsində yerləşir. Onlar Günəş küləyinin elektromaqnit sahəsindən çox Saturnun maqnetik sahəsində elektrikləşir.
Yerdə müşahidə etdiyimiz avrora Günəşin elektromaqnit təsirindən asılıdırsa Saturn avrorası planetin maqnitosferinə görədir. Kassini sübut etdi ki, burada işıldayan dan şəfəqləri Yupiterdəki kimidir, Günəşdən asılı deyildir. Ancaq Günəşdən asılı olmayan başqa avroralar da var. Onlar hələ ki, tam öyrənilməyib.
Tərcümə etdi: Məmməd Məmmədli
Mənbə:
“PLANET” HEYKƏLCİYİNİ ALANLAR 1 MİLYON AVRO İLƏ TƏLTİF OLUNUR
Hər bir yazıçı tanınmaq, kitablarını satmaq və az da olsa maddi vəziyyətini yaxşılaşdırmaq istəyir. Beynəlxalq ədəbiyyat mükafatları yazıçıların arzularını gerçəkləşdirmək üçün ən gözəl platformadır. Budəfəki yazıda ən çox qonorar verilən ədəbi mükafatlar haqqında danışacam.
Ədəbi mükafatlar nəhəng kitab sənayesini hərəkətə gətirən platformalardır. Bu həm də yazıçılar arasında bir yarışma, yazmaq üçün onlara verilən stimuldur. Bu mənada hər il ABŞ-də keçirilən “Milli Kitab Mükafatları” gənc yazıçılar üçün gözəl başlanğıc ola bilər.
National Book Award
ABŞ-nin Milli Kitab Fondu tərəfindən maliyyələşdirilən “Milli Kitab Mükafatları”na dünyanın 4 bir tərəfindən yaşı 35-dək istənilən müəllif qoşula bilər. Qısa siyahıya düşən finalçılar min, qaliblər isə 10 min ABŞ dolları ilə təltif olunur.
Pulitzer Prize
ABŞ-nin Kolumbiya Universitetinin keçirdiyi “Pulitzer Mükafatları” isə daha geniş sahəni əhatə edir. Jurnalistika, incəsənət və ədəbiyyat istiqamətləri üzrə keçirilən “Pulitzer Mükafatları”nda müəlliflər 23 kateqoriya üzrə təltif olunur. Hər qalibə sertifikat və 15 min ABŞ dolları məbləğində pul verilir.
International Booker Prize
Məşhurluğa gedən yol mütləq “Beynəlxalq Buker Mükafatları”ndan keçir. “Buker”i almaq istəyənlər əvvəlcə İngiltərə və ya İrlandiyada çap olunmalıdır. “Buker”in özəl xüsusiyyətlərindən biri də odur ki, 50 min funt sterlinq dəyərində təqdim olunan mükafat müəllif və tərcüməçi arasında bölüşdürülür.
Premio Planeta
İspaniyanın “Planet Mükafatları” çoxlarının bilmədiyi lakin, ən nüfuzlu ədəbi mükafatlardan biridir. Müsabiqə beynəlxalq sayılsa da əsərlər ispan dilində qəbul olunur. “Planet” heykəlciyini alanlar isə 1 milyon avro ilə mükafatlandırılır.
Nobel Prize
Əlbəttə, mükafatların zirvəsində “Nobel” dayanır. 1 milyon dollardan bir qədər artıq olan qonorar yazıçının bir əsərinə deyil, bütün yaradıcılığına görə verilir.
The Hugo Award
Kitab yazmaq yaradıcı bir işdir. Yaradıcılığın özülündə təmənnasız bir azadlıq yanğısı dayanır. “Huqo Mükafatları” qazananlar da məhz ədəbiyyat, sözə qiymət verənlərdir. Hekayə, povest, qısa roman və roman kateqoriyaları üzrə seçilən qaliblər özləri ilə pul mükafatı deyil, ondan da dəyərli olan “Huqo” heykəlciyini aparır.
Sabina Urraka
Əslən İspaniyanın Bask əyalətindən olan Sabina Urraka Tenerifedə boya-başa çatıb, 15 ildən artıqdır ki, Madriddə yaşayır. Sabina Urraka “Fulgencio Pimentel” nəşriyyatında çap olunan, “Xavier Morote” mükafatı qazanmış “Əcaib əkizlər” romanın müəllifidir. “New Spanish Books” biblioqrafiyasının kataloqunda yer alan bu əsər həm də İspaniya Kitab Satıcıları Assosiasiyası və Gildiyaları Konfederasiyası tərəfindən təbliğ olunur. O, “Gəzəyən qız” hekayə toplusu və “Trankilas – Gecə vaxtı evdən tək çıxan qızlar üçün” kitabında çıxış edən müəlliflərdən biridir. Hazırda “Fuentetaja” yazı emalatxanasında bədii yazı üzrə dərs deyir.
(romandan parça)
–Böyük kimdi?
–Onlar əkizdi.
–Şirniquş istəyirsən?
–Yox, onlar şirniquş xoşlamır.
Ana uşaqlarına şirin şey yeməyə icazə vermirdi. Pediatr həkim demişdi ki, bu, onlara ziyandır. Hərdən “Dun up” içməyə qoyurdu, başqa heç nə. Qatıq, süd, “Cola Cao” isə olmaz.
–O, mənə baxır.
–Yox, mənə baxır.
Paula və Raisa Maykl Ceksonun posterinin qarşısında dayanıb onun baxışlarının istiqaməti üstündə bir-birini qırırdılar.
–Görmürsən? O, mənə baxır, mənə!
Əslində qırmızı dəri gödəkcədə qolunu qoluna keçirən Maykl mənə baxırdı. Bütün qızlar bu iki bacının ortasında dayanıb onun baxışlarına tuş gəlmək istəyərdi. Mən heç kimin tərəfini saxlamırdım, sadəcə onlar özləri katalizatorluq edib bomba kimi açılırdılar. Mən onlara baxmaqdan zövq alırdım.
Hərdən Paula və Raisa əlində bıçaq evdə o baş-bu baş bir-birini izləyirdi. Anaları da başını masaya söykəyib ağlayırdı. Köynəyin manjetinə bağladığı yaylıqla dünyaya gətirdiyi və bir-birinin ölümünü arzulayan qızlarına görə acı göz yaşını silirdi. Sonra da mənə baxıb, dua edənlər kimi dilinin altında danışırdı:
Ya İsa
Nə pis iş gördüyümü artıq bilmirəm…
İsam mənim, gəl apar məni…
Deyib, parça salfetləri səliqə ilə bükür, belindən tər-su axa-axa, yaylıqla üzünü silir, bazar günü üçün ailəvi nahar süfrəsi hazırlayırdı. Mən də sözüm olmadığından qəlyanaltı eliyirdim. Mətbəx şkafında (ancaq mənim üçün) bir “Cola Cao” butulkası vardı.
–Sən ki ağıllısan, bu vəhşilərə qarşılıqlı hörmətin nə olduğunu başa sala bilməzsən?
Nə cavab verim. Bilməli idi ki, əgər mən hər cümə axşamı bu saatda, gitara dərslərindən sonra onların evinə gəlirəmsə demək tamaşaya baxmaq üçün gəlirəm.
O dava-dalaşlar həyatımda heç zaman görmədiyim ən gözəl tamaşaydı. Enerjili heyvanlar kimi bütün bədən əzalarını maksimum dərəcədə gərərək, vəhşi səslər çıxara-çıxara yerdə süpürləşir, bir-birinin qolunu bururdular. Bu, yavaşıdılmış kadrda iki şirin boğuşmasına bənzəyirdi. Onların daxili üzə çıxırdı elə bil; hər bir hərəkət bədəndə gərilməyə səbəb olurdu ki, bu da onların əzələ sistemini görməyə, sümüklərin quruluşunu təxmin etməyə imkan verirdi. Paulanın bacısı ilə döyüşündə ağzını açan bir timsahı, bütöv bir qabanı udmağa hazırlaşan nəhəng boa ilanını, ayağımın altındakı torpağı zəlzələ təki titrədən, ürkmüş bizon sürüsünün ibtidai qaçışını sezmək olardı.
Ümumilikdə baxanda əkizlər arasında gedən mübarizə sanki bir mif, yaxud da adamın özü ilə duelə çıxmasının canlı nümunəsi idi. Elə bil insan şəxsi iradəsini zorlayır, canını əzir, özünü üstələməklə qalib gəlməyə çalışır.
Qollar, ayaqlar və dişlər bəs eləməyəndə Paula deyirdi:
–Gəl indi də bıçaqlarımızı çıxaraq.
Bu zaman ürəyimə qorxu düşür, həm də gördüyüm mənzərədən ləzzət alırdım. Analarına baxırdım. O, da əlində toxuduğu parçanı yarımçıq qoyub, güclə “ay bala” deyərək yenidən göz yaşlarının içində boğulurdu. Təlaşa düşərək ayağa qalxır, sonra da qayıdıb yerində otururdu, əli ilə sinəsində xaç çəkirdi.
Ya İsa
Axı mən nə pis iş tutdum?!
Ataları radio həvəskarı idi. Bütün gününü dəhlizin o başındakı otağında keçirirdi. Qapının arxasındakı radio aparatından xışıltılar çıxırdı, gurultulu səslər, bəzən də pıçıltılar eşidilirdi. Orada gülüş səsləri yaxud da eşidilə biləcək danışıqlar olmazdı.
Evdə qaraqışqırıq salsalar da, bıçaqlar dilə gəlsə də, tavan başına çöksə də radioya qulaq asmağına davam edirdi və danışdığı adamın kim olduğunu da yalnız elə o adamın özü bilirdi. Radio həvəskarlarından həmişə qorxmuşam. Uzaqda yaşayan qərib insanlardı onlar, dostluq elədiyim uşaqların ataları, bağda-həyətdə düzəltdikləri kabinələrdə birdən-birə peyda olan, qəfildən də yoxa çıxan, heç kimə dəyib dolaşmayan amorf insanlardı. Kiminlə danışır? Heç kim bilmir. Yəqin o da bunun kimi əldəqayırma radio ilə evin qaranlıq bir küncündən siqnal ötürürdü.
Cinsiyyət üzvünün vaginanın içinə girib ağımsov mayenin fısqırtdığını ilk dəfə biləndə belə boztəhər və sakit təbiətli bir adamın Raisa və Paula kimi iki enerjili qızı mayalandırmaq üçün birdəfəyə o mayedən nə qədər ifraz etdiyini təsəvvürümə gətirə bilmirəm… Ana göz yaşları axıdır və ağlayırdı, amma əslində o, ərazisini qoruyan bir əjdahaydı. Onu rahat buraxmalarını istəyirdi.
Fotoatelyelərin birində onun hamilə qaldığı vaxtların cavan şəklinə baxırdım. O qədər dəhşətli bir hamiləlik keçiribmiş ki, başı bapbalaca görünürdü. Ancaq gözlərində bədənini deformasiya edən bu iki məxluqdan uzaq alovlu baxışını sezmək olardı. Onda elə bir vəhşi fikir, azadlıq yanğısı yox idi. Sadəcə, xoşbəxt adamlar kimi ipi toxuya-toxuya gözucu televizora baxardı, hərdən də dibçəkdəki güllərin yarpaqlarını təmizləyərdi. Bu deyilənlər həmin şəkildəki qadının gözlərindən oxuduğum sözlər idi. Raisa və Paula bir-birlərilə saçyolduya çıxanda o, dərindən köks ötürür, gözləri içində gizlənən arzusunu dilə gətirirdi:
–Əlbəttə, subay qalsaydım daha yaxşı olardı.
Məncə, ikimiz də belə düşünürdük ki, Paula və Raisa evin bütün dəlmə-deşiklərini yaxşı tanıdıqları üçün əzilmirdilər. Əkizlər bir-birlərinə xəsarət yetirməsinlər deyə, düşünülmüş zərbələri ilə nifrətin sanki mürəkkəb xoreoqrafiyasını xatırladırdılar. Tək-tük hallarda burunlarından qan axar, ya da yumruqları ilə dımır-dımır divarı dəlmədeşik edərdilər. Həmən anda onlardan biri qarnından tutub özünü ölülüyə vurardı. O birisi də yaxınlaşıb ayağının ucu ilə yerdəkini yoxlayardı.
–Eh, sən. Dur ayağa, gicbəsər.
Bir qədər nəfəsini dərib gözləyərdi, hiss orqanlarını hazır vəziyyətə gətirərdi. Bir anda qan təəssüratı yox olur və yenidən partlayış baş verirdi. Yenə ordan-burdan təpik-yumruq, bir-birlərinin üstünə tüpürmə başlayırdı. Ana da gözünün yaşını silə-silə qabları yuyurdu.
Axırda da tərli-tərli, yorğun oturub bir yerdə “Əjdaha topu” cizgi filminə baxırdılar. Saat 2-də səs-səsə verib seriallardakı mahnıları oxumağı xoşlayırdılar. Mahnının birinci sətrini oxuyub, dalını gətirmək üstündə yarışırdılar.
Ana gətirdiyi iri süd butulkasını xalçanın üstünə qoyub otaqdan çıxırdı. Növbə ilə şüşəni başımıza çəkib cizgi filmlərinə baxırdıq. Südü içəndən sonra ağzımda qalan tər və heç vaxt göstərmədiyim şiddəti hiss edirdim.
Yanlış bir hərəkət, bir göz qırpımında ortada közərən nifrəti yenidən alovlandırırdı. Paula bir gözü bacısında, yerindən qalxaraq kənara çəkilib, arxasınca qışqırırdı:
–Gəl bıçaqlarımızı çıxaraq…
Ana özünü eyvana atırdı.
–Mən özümü öldürəcəm, öldürəcəm… Belə yaşamaq olmaz! Öldürəcəyəm özümü…
Sızıldaya-sızıldaya, acısını dibçəkdəki ətirşah gülün yarpaqlarının tozunu almaqla çıxarırdı. Əlini qabağa uzadıb yağışın yağıb-yağmadığına baxırdı. Əlində təzəcə yuduğu paltarı sıxıb üstünə “şpilka” vururdu.
Ya İsa, gəl məni burdan apar…
Hərdən özlərini qorumaq üçün məndən qalxan kimi istifadə edirdilər. Mübarizənin tərkib hissəsinə çevrilmək məni həm qorxudur, həm də ehtirasa gətirirdi. Məni bir yerdən o biri yerə atırdılar. Çox az hallarda canıma zərər yetirərdilər. Belə olanda saatlarla könlümü alır, şokolad verirdilər. Çarpayıda mənimçün yumşaq mütəkkələr düzəldir, bir tərəfdən də “Cola Cao”nu elə içizdirirdilər ki, əlim şüşəyə belə dəymirdi.
Evə bir ətək şokoladla qayıdırdım. Hərdən yerə düşən kölgəmlə məşq edirdim, özümü yerə atır, qara siluetimlə güləşirdim.
Ümumiyyətlə, didişmə adi bir səbəbdən yaranırdı. Mübahisənin ortasında davanın əslində nədən başladığını xatırlamazdılar. Belə hallarda söhbəti qızışdırmaq üçün əllərində mütləq tutarlı bir bəhanə olurdu.
–Ana, kimin böyük olduğunu ona denən.
Bu zaman anaları çiyinlərini çəkirdi.
–Bilmirəm! Mənə o qədər narkoz vermişdilər ki, yuxuda olmuşam…
Ancaq uşaqları yalvarırdı ki, çalışıb yadına salsın. İstəyirdilər desin ki, böyük kimdir, ən yaxşı kimdir, haqlı olan kimdir.
Duşun altında çiməndə ilk uşağın kim olduğunu təsdiqləyən bir nişanə tapmaq ümidi ilə diqqətlə özlərinin buğdayı bədənlərinə, bədəndəki tükə, tünd, bir qədər də iri gözlərinə baxırdılar.
O günü bir saat fərqlə dişləri düşəndə qızların birincilik iddiası bir qədər öləzidi. Alüminium folqaya bükdüyüm dişlər mənim üçün ən gözəl hədiyyə oldu və o vaxtdan onları çantamda gəzdirməyə başladım. Hərdən bacıların enerjisini özümdə hiss etmək istəyəndə əlimi çantama atıb, bükülü folqanı bərk-bərk sıxırdım.
Həmin axşam eyvanda idik. Əllərindəki ömür xəttini müqayisə edirdilər, görək kimdə daha uzundur. Yəni kim əvvəl doğulub. Bu zaman Raisa daxilində boğduğu qəzəbi azadlığa buraxaraq Paulanı elə itələdi ki, hər ikisinin dişi sürahiyə dəydi.
Dəmir sürahi gurultulu səslə şaqqıldadı. Paula mexaniki tərzdə yerdən qalxdı. Rəngi ağarmışdı. Əlini ağzına apardı. Damağından gələn qan biləyinə tökülür oradan da saqqız kimi axıb yerə süzülürdü. Paula sakitcə evin girişinə doğru yeridi. Qapıda dayanıb qanla dolmuş ağzını açdı və:
–Görərik hələ kim böyükdü. Mən indi gedib doğum evindən soruşaram, – deyib qapını çırpdı.
Raisa çiyinlərini çəkib, dəniz döyüşü oyununu çıxardı.
Bir qədər sonra qəribə qışqırıq səsləri eşitdik. Səs elə uzaqdan gəlirdi ki, küçədə hansısa bir alkaşın yıxılıb qaldığını zənn etdik. İtdən də belə səs çıxmazdı.
Ana mətbəxdən deyindi.
–İndi nə oldu? Bu dəfə məni ikinizin arasında basdıracaqsız! Sizi doğan yerdə qara daş doğaydım…
Dəniz döyüşü oynadığımız yerdə Raisanın rəngi ağarmağa başladı. Oyunun sonuna az qalmışdı ki, tez gəmilərin yerini dəyişib yerindən dik atıldı və qapıya tərəf qaçdı. Arxasınca düşdüm. Qapı açıq idi, pilləkənlərdən qışqırıq səsləri eşidilirdi. Bir onda gördüm ki, Raisa bacısının qoluna girib yuxarı qalxır. Paula süst düşmüşdü, ağzından qanla bərabər inilti səsləri süzülürdü. Üst-başı qana bulaşmış Raisa sakit görünsə də ağlamsınırdı.
Paula xəstəxanada olduğu vaxt Raisa kollecə getmədi. Bizim onlara yazdığımız mətnləri müəllimləri qırmızı qələmlə düzəliş edirdi.
Növbəti cümə axşamı, gitara dərslərindən sonra onları görməyə getdim. Divanda oturub, televizora baxırdılar. Paula danışa bilmirdi. Başına protez qoyulmuşdu. Ağzından çıxan dəmir hissələr boynunu tərpətməyə imkan verməyən mexanizmlə birləşirdi. Üzünün aşağı nahiyəsi şişmiş, bir qədər də göyərmişdi. Divanın başında asılan sistemdən çıxan iynə qızın qolunun bükük yerinə sancılmışdı.
Mən divanın bir küncündə oturub onlara tamaşa edirdim. Heç biri də gözünü televizordan çəkmirdi.
Anası əlində məcməyi içəri girdi. Peçenye, iki “Cola Cao” və bir qutu dərman. Yeməkdən məhrum olan Paula gözünün ucu ilə məcməyiyə baxıb, güclə ağzını açdı. Anası həbi dilinin üstünə qoyaraq ehtiyatla suyu qızına içizdirdi. Elə məsum-məsum baxırdılar ki, elə bil məndən yeməyə bir şey istəyirdilər. Sonra Raisa ağzını açdı ki, anası ona dərmanı versin. Həbi “Cola Cao” ilə içdi və yorulmuş kimi bacısının böyründə gizləndi. Ekranda “Ranma” cizgi filminin əvvəlində açılan pərdə açıldı. Birinci Raisa, dalınca da Paula filmdəki melodiyanı zümzümə etməyə başladı.
Həyat çətindir,
Gərək mübarizə aparasan.
Heç Ranma üçün də
asan deyil.
Paula güclə mızıldanırdı. Raisa gözlərini ekrandan çəkmədən nəvazişlə bacısının saçlarını qarışdırdı. Paula gücsüzlüyün qulu təki başını onun sinəsinə söykədi.
Mən gedəndə onlar simmetrik şəkildə, üz-üzə çöməlmiş yuxuya getmişdilər. İkisi də eyni adamın əksinə bənzəyirdi – avtomobil qəzasından əvvəl və sonra.
Binaya girəndə məhəccərin üstündə Henrinin tapdalanmış gödəkcəsini gördüm. Bəlkə də kimsə onu pilləkənin üstünə atıldığını görüb götürüb.
Bilirdim ki, indilərdə içkinin təsirindən divanda yıxılıb yatır. Odur ki, gödəkcəni götürüb səliqə ilə qatlamağa başladım. Bükəndə barmaqlarım yoruldu və gödəkcə yerə düşdü.
Mənzilə girən kimi hamam otağına keçdim. Cibimdən bükdüyüm gümüş folqanı çıxarıb açdım. Əkizlərin dişləri əvvəl gördüyümdən elə bil bir az da saralmışdı. Folqanın arasından onları götürüb dilimin altına qoydum və birbaşa krandan su içdim. Boğazımdan cıra-cıra keçdiyini hiss etdim.
Güzgüdə özümə baxdım. Orada bir qız uşağının zərif çöhrəsini gördüm. Əlində bıçaq, üzündə zərbə izləri, damağında yırtıq yox idi. Mənim öz əlim həmən, qeyri-adi bir güclə hərəkətə keçdi. Quru bir zərbə alındı. Bunu özüm-özümə əmr etsəm də heç təəccüblənmədim. Gözlərimdə alışan qəzəbi, yanaqlarımdakı hərarəti sevdim. Gözümdən yaş axsa da, bayaqkı hərəkəti yenidən təkrar etdim.
Növbəti kurs başlayanda anam mənə dedi ki, əkizlər başqa adaya, nənəsigilə köçüblər. Evdə tək qalsın deyə, anaları onları özəl kollecə göndərmişdi. Dəhlizdəki radio səslərini nəzərə almasaq evdə tək yaşayırdı.
Müqəddəs Həftə bayramında “El Pequeño País” jurnalı vasitəsilə qalisiyalı bir oğlanla məktublaşırdım.
Mənə göndərdiyi pasport şəklinin arxasında bu sözlər yazılmışdı: “Şəkil çoxdankı şəkildi. İndi bu qədər sızanağım yoxdu.”
Postskriptumda isə deyilirdi: “Səninlə yazışmaq çox xoşuma gəlir. Sən, ailəmizdən kənar tanıdığım yeganə qızsan.”
İspan dilindən çevirdi: Məmməd Məmmədli
MÜƏLLİFLƏR:
Xanım Anela
Bәdirxan Əhmədli
Cavid Babayev, Orxan Cuvarlı, Xanbala Mahmudov (müsabiqə qalibləri)
Gülnar Ümid
Nemәt Mətin
Seyid Aynur
Günel Mehri
Əli Əl‐Şəlah – Fərid Hüseynin tərcüməsində
Elçin Hüseynbəyli
Günel Natiq
Məmməd Məmmədli
Əli Bağış
Xatirə Salahzadə
Aynur Ədil
Sadıq Qarayev
Təranə Dəmir
Kəmaləddin Qədim
Qürbət Mirzəzadə
Vasif Əlihüseyn
Zülfiyyə Ziya
Elnur İrəvanlı
Ramiz Göyüş
Elman İsgəndər
Xəyal Rza
Ayan Süleymanlı (rəssam)
Hollivud ulduzu Tom Kruzun oynadığı ən maraqlı filmdlərdən biri də “TOP GUN”dır. İlk vaxtlar aktyor filmdə çəkilməyə razılıq verməsə də ABŞ Hərbi Dəniz Qüvvələrinin qırıcılarında uçduqdan sonra birmənalı olaraq “hə” deyib. Filmdə pərdəarxası məqamlar çoxdur. Film barədə çoxlarının bilmədiyi faktları təqdim edirəm.
DANIŞMAQ GÜMÜŞDÜR, SUSMAQ QIZIL – 7-Cİ SƏNƏTİN İLK QIĞILCIMLARI
Səsiz kino – 7-ci sənətin ilk qığılcımları, insanları xarüqələr dünyasına aparan sabit təsvirlərin möcüzəvi tərpənişi… Hollivudun səssiz, yenilikçi lentləri əsl peşəkarlıq nümunəsi idi. O dövrün filmlərinə baxarkən dünya şöhrəti qazanmış aktyorların öz rolunu necə də həvəslə oynadığının şahidi oluruq. Susmağın qızıl sayıldığı bir vaxtda onların ekranlarda canlanması doğurdan da əsl möcüzədir. Gəlin 100 illik tarixi olan kino sənətinin maraqlı anlarını bir daha gözümüzün önünə gətirək.
***
Səssiz kinonun ən parlaq simalarından biri əlbəttə ki Çarli Çaplindir. “Balaca Tramp” kimi tanın aktyor səssiz kinonun gələcəyini görərək bu sahənin ən gəlirli bir əyləncə növü olduğunu təsbit edib. Aktyorun öz ayaqqabısı ilə nahar etməsi ən çox xatırlanan məqamlardandır.
Duqlas Ferbenks Hollivudun bacarıqlı Elm və İncəsənət Kino akademiyasının banisi və 1929-cu ildə ilk Oskar mərasimini keçirən nəhənglərdən biri sayılır. “Zorro” filmində canlandırdığı obraz hələ ondan sonra dəfələrlə təkrar olunub.
Meri Pikford 1910-1920-ci illərdə böyük populyarlıq qazanan parlaq simalardan biridir. O, həmçinin “United Artists” kino şirkətinin yaradıcısı olub. D.V. Qriffit, Çarli Çaplin, Meri Pikford və Duqlas Ferbenksin 1919-cu ildə təsis etdikləri “United Artists” onlara öz maraqlarını güdməyə və kommersiya studiyalarından asılı olmamağa imkan verib.
Kino və teatr aktyoru, həmçinin yazıçı və rejissor Lilian Qiş “Amerika kinosunun birinci xanımı” kimi tanınır. “Külək” filmində o, Virciniyadan Qərbə doğru səyahətə çıxan Letti Meyson adlı xanımı canlandırır. Qatarda yol gedərkən tanış olduğu bir kişi ona deyir ki, bu yerlərdə külək qadınların ağlını başdan alır. Filmdə səsli dialoq olmasa da sinxronlaşmış musiqi və xüsusi səs effektləri var.
Harold Lloyd isə cəsarətli fəndlərilə tanınır. “Təhlükə sovuşdu!” filmindəki saat səhnəsini isə xatırlamayan yoxdur.
Baster Kiton da komediya artisti kimi tanınır. Ancaq yaraşıqlı aktyorun üzündəki qarışıq və bir qədər də qıcıqlı ifadə onu həmkarlarından fərqləndirir. Aktyorun iştirak etdiyi “General” lenti səssiz kino aləmində ən çox xərc aparan ekran əsəri kimi tarixə düşüb.
Səssiz kinonun ilk uşaq ulduzu isə Ceki Kuqandır. O, 3 yaşında olarkən ekranlarda görünməyə başlayıb. Balaca qız uşağını oynayan Cekiyə şöhrət gətirən filmlərdən biri Çarli Çaplinlə birgə çəkildiyi “Uşaq” filmidir. Bu, Çarli Çaplinin rejissorluq etdiyi ilk tammetrajlı filmidir.
