MƏMMƏD MƏMMƏDLİ

Kainatda gəzən ruh


  • Saatsazın özüylə söhbəti

    Avtomobillərdə olduğu kimi qol saatlarının istifadəsi də müəyyən xərc tələb edir. Nə qədər gülməli səslənsə, ən bahalı mexaniki saatın belə müəyyən vaxtdan sonra təmirə ehtiyacı olur.

    Çoxları sevdiyi saatını özü təmir etməyə çalışır, lakin bu incə işi ustaya həvalə etmək daha məqsədəuyğundur. Çünki tutar qatıq, tutmaz ayran prinsipi ilə mexanizmə müdaxilə etmək çox güman saatın dayanmasına gətirib çıxaracaq. Söhbət daşı dəyişməkdən getmir (yaxşı başladım).

    Nəzərə almaq lazımdır ki, saatı təmizləmək məqsədilə arxa qapağını açmaq əlinizdə olan zəmanət talonun ləğvinə gətirir. Başqa sözlə əgər bahalı markadan saat taxırsınızsa bu sizə baha otura bilər (Bahalı saat alıbsa demək yağlı müştəridir).

    Bəs, nə üçün qol saatları ustaya göstərilməlidir? Hər bir saat korpusunun daxilində sürtünməyə məruz qalan 100-dək detal var. Onların sinxron şəkildə işləməsini təmin etmək üçün 3-4 ildən bir yağlamaq məsləhətdir (TISSOT saatımı 15 ildir işlədirəm və heç bir problemi yoxdur. Bir dəfə də olsun ustaya aparmamışam).

    Bəs, hansı əlamətlər saatın xarab olacağından xəbər verir? “Longines”, “Omega”, “Maurice-Lacroix” kimi bahalı saatlar illərlə, dayanmadan işləyə bilər, ancaq bəzi məqamlar var ki, onlara diqqət yetirmək mütləqdir. Onlardan biri şüşənin altında kondensasiya olunmuş su damcılarıdır. Bəli bu, həyəcan təbilidir! Çünki H2O qısa müddətdə detalların korroziya uğramasına səbəb olacaq (Birincisi suya girməzdən əvvəl arxa qapağın üstündəki dərinlik indikatoruna baxmaq lazım idi).

    Korpusdan gələn iy də çox vaxt saatın nasaz olmasından xəbər verir (İy çox zaman qoldakı tərlə bağlıdır. Saatdan pis iy gəlirsə onu suda yaxalamaq kifayətdir).

    Saatın korpusundan cingilti səsləri gəlirsə bu, adətən zərbədən sonra hansısa bir detalın yerindən oynayıb çıxmasına görə ola bilər. Adi bir çarxın bütöv bir sistemdən kənarda “şaltay-baltay” vurması qonşu detalları sıradan çıxarar, odur ki, vaxt itirmədən servisə qaçmaq lazımdır.

    Köhnə saatların təmirinə gəlincə məsələ daha da qəlizləşir. Problemin ən pis tərəfi odur ki, o detallar artıq istehsal olunmur və bu zaman saatsaz orijinal hissələrin axtarışına çıxır (Hə bilirəm, içini saxta detallarla doldurursan sonra da orijinalın pulun alırsan. Müştəri saatın içinə girmir ki…)

    Köhnə saatların bərpası savad tələb edir. Belə ki, saatsaz ümumilikdə saat işinə və əlində tutduğu modelin mexaniki və dizayn tərəflərinə yaxşı bələd olmalıdır.

    Quartz saatların təmiri

    Mexaniki saatdan fərqli olaraq Quartz tipli saatlar sadə mexanizminə görə elə bir qayğı tələb etmir. Bu cür saatlar vaxtı bilmək istəyənlər üçün gözəl seçimdir. Bir Quartz saatı dayanıbsa daşını dəyişmək problemi həll edəcək.

    Düşünə bilərsiz məgər Quartz saatları təmir olunmur? Bütün saatlar təmir olunur, əgər siz onu saatsazın yanına aparırsınızsa. Çox zaman bir detalı təmir etmək, bütöv bir bloku dəyişməkdən daha ucuz alınır (Tənbəl saatsazın işidir bu! Hissəni nənəm də dəyişər).

    Mexaniki saatların təmiri

    Mexaniki saatlar vaxtı ölçmək üçün olduqca qəliz qurğudur. Belə saatların təmiri yüksək təcrübə və səbir tələb edir. Hər bir mexaniki saatda istifadə olunan çarxlar eyni marka daxilində belə modellər üzrə fərqlənir. Bundan əlavə belə saatların nizama salınması üçün xüsusi alətlər və avadanlıqlar lazımdır. İşin incəliyi saatın təmirini günlərlə bəzən həftələrlə uzada bilər. Hətta yekun məbləğin artmasına səbəb ola bilər.

    Etiraf:

    Siz saatınızı özünüz də düzəldə bilərsiz, ancaq bu sahədə təcrübəniz yoxdursa adi bir ehtiyatsızlıq vəziyyəti daha da pisləşdirər. Nəticədə kefiniz pozulacaq. Amma sevimli əşyanızı peşəkara həvalə etsəniz əmin ola bilərsiniz ki, saatınız işləyəcək. Axı onlar da çörəkpulu qazanmalıdır.

  • ALMODOVAR QIZLARI

    KARMEN MAURA, VİKTORİYA ABRİL, PENELOPA KRUZ VƏ BAŞQALARI…

    Pedro Almodovarın filmoqrafiyasına nəzər salsaq süjetin ana xəttində mütləq qadın obrazının dayandığını görərik. Almodovar üçün qadın böyük anlam kəsb edir. Ancaq lamançalı rejissorun təhrif olunmuş qadın vücudu ilə özünü ifadə etməsi təəssüf hissi doğurur. Fu…

    Almodovarın filmləri ispan cəmiyyətini o qədər canlı təsvir edir ki, orada ispan ruhunu sezmək olur. Əlbəttə ssenari nə qədər gözəl yazılsa da “Qayıdış”, “Qadınlar sinir böhranı ərəfəsində”, “Paralel analar”, “Danış onunla” kimi filmlərin uğuru “Almodovar qızları” kimi tanınan aktrisalarsız mümkün olmazdı…

    Almodovarın təklifindən imtina etmək bir aktrisa üçün “ecazkar” ssenarinin tərkib hissəsinə çevrilməmək, ekrandan cəmiyyətlə ünsiyyəti itirmək və nəhayət ulduz olmaq imkanını qaçırmaq deməkdir. “Chicas Almodóvar” yəni Almodovar qızları ifadəsi də elə buradan yaranır. Ya sən Pedro ilə qalırsan, ya da xoş getdin…

    Siyahıya düşən ilk Almodovar qızı ispan kinosunun tanınmış simalarından biri olan Karmen Mauradır. Aktrisa “Pepi, Lusi, Bom və o biri qızlar” filmində sönük görünsə də “Mən buna layiq deyildim”, “Qadınlar sinir böhranı ərəfəsində” ekran işlərilə parlayıb.

    “Qadınlar sinir böhranı ərəfəsində” (1988) – Karmen Maura

    Almodovar bəyəndiyi aktrisaları filmlərində təkrar-təkrar çəkməyi sevir. Buna görə də rejissorun filmləri uğurlu alındıqca “Almodovar qızları” ifadəsi bir termin kimi öz yerini möhkəmlədib.

    Karmen Maura ilə “saçyolduya” çıxan Viktoriya Abril Almodovarın diqqətini cəlb edən növbəti aktrisa olub. Onun “Sarı məni”, “Hündür dabanlar” və “Kika” filmlərində canlandırdığı obrazlar bir-birindən maraqlı alınıb.

    “Hündür dabanlar” (1991) – Viktoriya Abril və Karmen Maura
    “Kika” (1993)
    “Sarı məni” (1989) – Antonio Banderas, Viktoriya Abril

    Veronika Forke ilə Almodovar izdivacı isə 3 filmdə davam edib: “Mən buna layiq deyildim”, “Matador” və “Kika”. Digər çikaslarla müqayisədə Veronika Forkenin özünəxas bir yumoru vardı. O, insanları güldürməyi bacaran birisi idi. Məhz buna görə aktrisanın “Kika” filmindəki oyunu heç zaman yaddaşlardan silinmir.

    “Kika” (1993) – Veronika Forke və Rossi de Palma
    Pedro Almodovar, Rossi de Palma, Veronika Forke
    “Kika” (1993)

    “Chicas Almodóvar”dan danışarkən əlbəttə ki, Penelopa Kruzu yaddan çıxarmaq olmaz. Almodovar və Penelopa Kruz bir-birlərinə o qədər yaxındır ki onların ruh əkizi olduğunu düşünürsən. Aktrisa Almopdovarın “Titrək bədən” (1997) filmindən başlamış “Paralel analar” (2021) filminədək düz 7 ekran işində rol alıb. Aktrisanın karyerasında dönüş nöqtəsi isə “Qayıdış” lentidir. İlk dəfə Almodovar “Qayıdış”la Oskara namizədliyini sürüb. Növbəti beynəlxalq mükafat “Viki Kristina Barselona” filmindən gəlib.

    “Qayıdış” (2006) – Penelopa Kruz

    Pedro Almodovarın ən maraqlı qızlarından biri də Rossi de Palmadır. Onun profilinə vurulmamaq olmur.

    Rossi de Palma

    Ancaq Rossi de Palma haqqında növbəti yazıda…

  • ABSURD XƏBƏRLƏR: Yadplanetlilər yerin altında 100 mərtəbəli bina tikir

    Sirius ulduzundan gələn qonaqlar yerin altında 100 mərtəbəli “otel” tikir. Yerlilər narahatdır…

    İnterqalaktik tərcüməçilərin sözlərinə görə adamlar burada həyatının pik anlarını yaşayacaqlar, restoranlarda kainatın müxtəlif guşələrindən gətirilmiş təamların dadına baxacaqlar. Mənfi 100-cü mərtəbədəki kinoteatrda Sirius sivilizasiyası haqqında sənədli filmlər nümayiş olunacaq.

    Azərbaycan Orbital Tədqiqatlar Bürosundan aldığımız məlumatda isə bunun əksi göstərilir. Yadplanetlilərin niyyəti sən demə xoşməramlı deyil. Onların tikdiyi bina insanları qapalı məkana doldurub kölə halına gətirmək üçündür.

    Digər etibarlı mənbələrdən əldə etdiyimiz foto-görüntülər büronun dediyi sözləri təsdiqləyir. Planetin minə yaxın nöqtəsində bu cür quyular qazılır. İnsanları qorxutmamaq üçün təfərrüatlar açıqlanmır. Ancaq yayılan şayiələr baş verənləri bütün çılpaqlığı ilə qabaqlayır. Guya yadplanetlilər insanların holoqramını çıxarıb dəhşətli təcrübələr aparmaq kimi mənfur planlar qururlar.

    Hidrometeorologiya stansiyası sorğumuza cavab olaraq son 10 ilin iqlim dəyişikliyi haqqında xəbər verib. Qeyd olunur ki, hər 2 ildən bir hərarət 1.5 dərəcə aşağı enir. Növbəti on ildə Yerin üz qabığının nazik buz təbəqəsi ilə örtüləcəyi ehtimal olunur.

    Geofiziklərin qaldırdığı həyəcan təbili Yaponiya və seysmik zonaya düşən bir sıra ölkələrdə çaxnaşma yaradıb. Belə ki, son bir neçə ildə Yerdə heç bir zəlzələ qeydə alınmayıb. Alimlər Yerin nüvəsinin soyuyacağından narahatdır.

    Yerliləri indi bir sual maraqlandırır: “Bu, yadplanetlilərin gəlişi ilə bağlıdır yoxsa…”

  • “Əcaib əkizlər” – Ədəbiyyat Qəzetində
  • “Mən atamı xatırlamıram…” XƏZAN jurnalında

    Unutqanlıq insanı ən ağır dərddən belə qurtara bilər. Deyərdim ki, xoşbəxtliyə gedən yol məhz unutqanlıqdan keçir. Bəzən yaddaşına elə bir silinməz ləkə düşür ki, rahat ola bilmirsən. O səni içəridən sıxır və sən suyun dərinliyində boğulursan. Bu zaman elə bir möcüzə baş verməlidir ki, hər şeyi unudub həyatını təzədən başlayasan. “Mən atamı xatırlamıram…” hekayəsi Aslanın başına gələn möcüzə haqqındadır. XƏZAN ədəbi-bədii jurnalının may nömrəsində…

  • Sarı müəmma

    Saturn sıralanmaya görə Günəşdən altıncı yerdə dayanır və böyüklüyünə görə Günəş sistemində ikincidir. Minlərlə halqa ilə əhatə olunan Saturn planetlər arasında ən unikalıdır. O, halqası olan tək planet deyil, amma onun buz, qaya parçalarından formalaşmış diskləri bu nəhəngi digər sferalardan ayırır. Özünün yaxın qonşusu Yupiter kimi Saturn da hidrogen və helium qazlarından yaranmışdır.

    Saturnun 7 əsas peyki var. Mimas, Enselad, Tefiya, Diona, Reya, Titan və Yapet 1789-cu ildə kəşf olunsalar da onlar bu günədək əsas tədqiqat obyektləridir. Planetin ən böyük peyki olan Titan metan gölləri ilə tanınır ki, bu da onu sirli bir dünyaya, elmi kəşflər ocağına çevirir.

    Saturn və onun peykləri

    Saturn Yerdən uzaq məsafədə yerləşsə də onu gözlə görmək mümkündür. Saturn Qədim Romada kənd təsərrüfatı allahının adını daşıyır. Yunanlar isə onu Zevsin (Yupiter) atası Kronos adlandırır.

    Ölçü və məsafə

    Radiusu 58,232 kilometrə çatan Saturn Yerdən doqquz dəfə böyükdür. Əgər Yer 50 qəpik ölçüsündə olsaydı o zaman Saturn voleybol topu boyda görünərdi. Saturn Günəşdən 9.5 astronomik vahiddə (qısaca AV) yerləşir. Bir AV Yerdən Günəşədək olan məsafəyə bərabərdir. Bu məsafədə Günəş şüaları Saturna 80 dəqiqəyə çatır.

    Orbiti və oxu ətrafında fırlanması

    Saturnda bir gün uzunluğuna görə Günəş sistemində ikinci yerdə dayanır. Başqa sözlə Saturnun bir günü 10.7 saata bərabərdir. Bir Saturn ili isə 29.4 Yer ili (10,756 gün) qədərdir.

    Saturn oxu üzərində 26,73° əyilib. Bu o deməkdir ki, Yerdəki kimi Saturnda da fəsillər var.

    Yaranması

    Saturnun yaranması 4,5 milyard il əvvəl, bütün Günəş sisteminin formalaşdığı dövrə təsadüf edir. O zaman planet fəzada uçuşan qaz və toz hissəciklərini cazibəsinə alaraq nəhəngə çevrilmişdir. Saturn indiki görünüşünü təxminən 4 milyon il bundan əvvəl almışdır. Yupiter kimi Saturnun da tərkibi hidrogen və helium qazlarından ibarətdir. Bu, iki element Günəşi də formalaşdırıb.

    Quruluşu

    Planetin mərkəzində daş-qaya ilə əhatə olunmuş dəmir və nikeldən ibarət nüvə yerləşir. Planetin üz qabığı isə hidrogen qatı ilə örtülüb. Ancaq Saturnun nüvəsi onun böyük qardaşı Yupiterin nüvəsindən qat-qat kiçikdir.

    Təsəvvür etmək çətin olsa da, Saturn Günəş sistemində yeganə planetdir ki, sıxlığı suyun sıxlığından azdır.

    Səthi

    Saturn nəhəng qaz planeti olduğundan möhkəm səthə malik deyil. Bura tufanlar məskənidir, planetin səthinə yaxınlaşdıqca sıxlıq artır. Kosmik gəmi Saturnun atmosferinə daxil ola bilməz. Yüksək təzyiq, hərarət burada uçuşu mümkünsüz edər.

    Atmosfer

    Saturnun buludları zəif təbəqə əmələ gətirir. Burada tufan, hava axınları planeti sarı, şabalıdı və boz rəngə boyayır.

    Atmosferin yuxarı təbəqələrində, ən çox da ekvator ərazisində küləyin sürəti saniyədə 500 metrə çatır. Müqayisə üçün Yeri nümunə gətirmək olar: Yerdə ən möhkəm külək saniyədə 110 metrlə əsir. Yupiterdə sıxlıq o qədər yüksəkdir ki, burada insan özünü suyun altındakı kimi hiss edər. Saturnda qaz maye halındadır.

    Planetin Şimal yarımkürəsində maraqlı hadisələr baş verir. Bu yaxınlarda Voyacer-1 kosmik aparatı 6 bucaqlı hava axınını qeydə alıb və Kassini aparatının köməkliyi ilə bu fenomen daha dərindən öyrənilib. Belə ki, 30 min km genişliyində olan bu altı bucaqlı qasırğa saatda 322 km sürətlə dövr edir. Belə şey indiyədək heç bir yerdə qeydə alınmayıb.

    Həyat mümkünlüyü

    Saturnun ətraf mühiti bildiyimiz həyat kimi deyil. Burada olan təzyiq, hərarətin ekstremal həddə çatması həyatı mümkünsüz edir.

    Ancaq Saturnun peyklərində yaşamaq olar. Enselad və Titan kimi peyklər həyat üçün yararlıdır.

    Enselad
    Enselad
    Titan

    Peyk

    Saturnun çox maraqlı peykləri var. Seyrək buludlu Titandan tutmuş, kraterlərlə zəngin Foebe… Saturnun hər bir peyki, planetin müəyyən tarixi qatını əks etdirir. 2019-cu ilədək Saturnun 82 peyki məlum idi. 2006-cı ildə tədqiqatçılar Yaponiyanın Havay adalarında yerləşən Subaru teleskopu ilə daha 9 peykini aşkar ediblər. Onların hamısı retroqrad orbit ilə hərəkət edən nizamsız peyklər tipinə aiddir. 2006-cı ildə tədqiqatçılar həmin teleskopda retroqrad orbitlə hərəkət edən daha 20 peykin tapdıqlarını bəyan edib. 2023-cü ilin mayında isə yeni 63 peykin mövcudluğu məlum olub. Ümumilikdə Saturn peyklərinin sayı 146-ya çatıb.

    Mimas
    Yapet
    Enselad

    Halqa

    Belə güman olunur ki, Saturn halqaları bir zamanlar bir-birilə toqquşmuş peyklərin qırıntılarıdır. Halqalar xırda toz dənəciklərindən tutmuş, böyük buz və daş qayalarından ibarətdir. Onlardan bəziləri bildiyimiz dağ boydadır. Bu halqalara Saturnun səthindən baxsaq onlar ağ rəngdə görünər. Və çox maraqlıdır ki, halqaların fırlanma sürəti eyni deyil.

    Disklərin enliliyi 282.000 kilometrə çatır, qalınlığı isə çox azdır, hardasa 10 metr. Ancaq Kassini bu halqaları biri-digərindən ayırd edə bilib. Burada ən böyük halqalar A, B və C, onlardan bir qədər kiçik olanlar isə D, E, F və G halqalarıdır.

    Maqnitosfer

    Saturnun maqnetik sahəsi Yupiterin maqnetik sahəsindən zəif olsa da, Yerin maqnitosferindən 578 dəfə güclüdür. Bütün halqalar, peyklər Saturnun maqnetik sahəsində yerləşir. Onlar Günəş küləyinin elektromaqnit sahəsindən çox Saturnun maqnetik sahəsində elektrikləşir.

    Yerdə müşahidə etdiyimiz avrora Günəşin elektromaqnit təsirindən asılıdırsa Saturn avrorası planetin maqnitosferinə görədir. Kassini sübut etdi ki, burada işıldayan dan şəfəqləri Yupiterdəki kimidir, Günəşdən asılı deyildir. Ancaq Günəşdən asılı olmayan başqa avroralar da var. Onlar hələ ki, tam öyrənilməyib.

    Tərcümə etdi: Məmməd Məmmədli

    Mənbə:

    nasa.gov

    ru.wikipedia.org

     

     

  • Ədəbi mükafatlar və pul

    “PLANET” HEYKƏLCİYİNİ ALANLAR 1 MİLYON AVRO İLƏ TƏLTİF OLUNUR

    Hər bir yazıçı tanınmaq, kitablarını satmaq və az da olsa maddi vəziyyətini yaxşılaşdırmaq istəyir. Beynəlxalq ədəbiyyat mükafatları yazıçıların arzularını gerçəkləşdirmək üçün ən gözəl platformadır. Budəfəki yazıda ən çox qonorar verilən ədəbi mükafatlar haqqında danışacam.

    Ədəbi mükafatlar nəhəng kitab sənayesini hərəkətə gətirən platformalardır. Bu həm də yazıçılar arasında bir yarışma, yazmaq üçün onlara verilən stimuldur. Bu mənada hər il ABŞ-də keçirilən “Milli Kitab Mükafatları” gənc yazıçılar üçün gözəl başlanğıc ola bilər.

    National Book Award

    ABŞ-nin Milli Kitab Fondu tərəfindən maliyyələşdirilən “Milli Kitab Mükafatları”na dünyanın 4 bir tərəfindən yaşı 35-dək istənilən müəllif qoşula bilər. Qısa siyahıya düşən finalçılar min, qaliblər isə 10 min ABŞ dolları ilə təltif olunur.

    Pulitzer Prize

    ABŞ-nin Kolumbiya Universitetinin keçirdiyi “Pulitzer Mükafatları” isə daha geniş sahəni əhatə edir. Jurnalistika, incəsənət və ədəbiyyat istiqamətləri üzrə keçirilən “Pulitzer Mükafatları”nda müəlliflər 23 kateqoriya üzrə təltif olunur. Hər qalibə sertifikat və 15 min ABŞ dolları məbləğində pul verilir.

    International Booker Prize

    Məşhurluğa gedən yol mütləq “Beynəlxalq Buker Mükafatları”ndan keçir. “Buker”i almaq istəyənlər əvvəlcə İngiltərə və ya İrlandiyada çap olunmalıdır. “Buker”in özəl xüsusiyyətlərindən biri də odur ki, 50 min funt sterlinq dəyərində təqdim olunan mükafat müəllif və tərcüməçi arasında bölüşdürülür.

    Premio Planeta

    İspaniyanın “Planet Mükafatları” çoxlarının bilmədiyi lakin, ən nüfuzlu ədəbi mükafatlardan biridir. Müsabiqə beynəlxalq sayılsa da əsərlər ispan dilində qəbul olunur. “Planet” heykəlciyini alanlar isə 1 milyon avro ilə mükafatlandırılır.

    Nobel Prize

    Əlbəttə, mükafatların zirvəsində “Nobel” dayanır. 1 milyon dollardan bir qədər artıq olan qonorar yazıçının bir əsərinə deyil, bütün yaradıcılığına görə verilir.

    The Hugo Award

    Kitab yazmaq yaradıcı bir işdir. Yaradıcılığın özülündə təmənnasız bir azadlıq yanğısı dayanır. “Huqo Mükafatları” qazananlar da məhz ədəbiyyat, sözə qiymət verənlərdir. Hekayə, povest, qısa roman və roman kateqoriyaları üzrə seçilən qaliblər özləri ilə pul mükafatı deyil, ondan da dəyərli olan “Huqo” heykəlciyini aparır.