Məmməd Məmmədli bədii yaradıcılığa ispan və Latın Amerikası müəlliflərinin əsərlərini dilimizə çevirməklə başlayıb. İlk dəfə “ULDUZ” jurnalında (2006) Visente Blasko İbanesin “Dənizdə” və “Mavrın qisası” hekayələrilə çıxış edib. İspan yazıçısı Xavier Serkasın “Təhrik” (El Móvil) povestini tərcümə edəndən sonra (2007), əsərin qəhrəmanı Alvaro onu orijinal əsər yazmağa təhrik edib. “Axırıncı yol” povesti məhz belə yaranıb. Sonradan müəllif fantastik janra müraciət edib. “Xüsusi maddə axtarışında” (2016) və “Yerdələnin birinci mərtəbəsi” (2025) əsərlərini yazıb. Məmməd Məmmədli mətnlərində retrospectiv yazı tərzilə seçilir. Hadisləri axırdan əvvələ doğru nəql etməklə oxucunu əsərin təhlükəli ərazilərindən keçirərək səbəb axtarışına çıxarır. Kainat, yadplanetlilər müəllif üçün əsas mövzulardı. Yazıçı bədii əsərləri və tərcümələrilə əsasən “ULDUZ” jurnalında çap olunur. Müəllifin “İşıqdan gözləri qamaşanlar”, “Ərafın dərin qatlarında” və “Mən atamı xatırlamıram…” hekayələri kulis.az, manera.az saytlarında da dərc olunub.
Qətllər, mistik hadisələr, qeyri adi varlıqlar, tənhalıqdan yaranan hallüsinasiyalar… Təxmin etdiyiniz kimi budəfəki yazı ən yaxşı qorxu filmləri haqqındadır. Bu filmləri izləmək sözün əsl mənasında bizdən cəsarət tələb edir. Bir dəfə baxdıqdan sonra izləməyə cürət etmədiyiniz 5 filmin qısa sinopsisini təqdim edirəm.
Sonsuzluq hovuzu
Brendon Kronenberqin sürrealist janrında çəkdiyi “Sonsuzluq hovuzu” geniş bir istirahət mərkəzini özündə əks etdirir. Filmin süjet xəttinə görə “1 faiz” adı ilə tanınan beynəlxalq ictimai qrup sonsuz klon əldə etmək üçün qətl törədirlər. Plana görə həmin klonlar dünyada bütün məsuliyyəti öz üzərinə götürməlidir. Rollarda Mia Qot, Kleopatra Koleman, Amanda Brugel, Karolin Boulton və başqaları çəkilib.
Daşlı ada
İngiltərənin Cənub sahillərində yerləşən bir adada sayrışan ağğappaq bir işıq şüasını təsəvvürünüzdə canlandırın. Bu, yəqin ki, Mark Cenkinin qorxu janrında çəkdiyi “Daşlı ada” filmində tükürpədici məqamları tamaşaçıya çatdırmaq üçün ən uyğun təsvirdir. Sözlərimiz reallıqla səsləşməsə də rejissor ən azından ötən illərin qorxu filmlərində müşahidə etdiyimiz “uyuşdurucu obraz” təssüratını ötürməyə çalışıb. Bu film, dünyadan təcrid olunmuş bir qadının yavaş-yavaş ağlını itirməsindən bəhs edir. Baş rollarda Meri Vudvayn, Edvard Rou və Flo Krou çəkilib.
Heç kəs səni xilas etməyəcək
Kasıb təbəqəyə məxsus bir qadın hiss edir ki, yaşadığı kənddə qəribə hadisələr baş verir. O, insanların böcəkgözlü yadplanetlilər tərəfindən hücumuna məruz qaldığını zənn edir. Sən demə onun düşündükləri həqiqətdir. O, sadəcə 51-ci zonadan qaçan əcaib məxluqlardan qorunmalıdır. Filmin rejissoru və ssenari müəllifi Briyan Daffilddir. Baş rolları Keytlin Dever, Elizabet Kaluyev və Zak Dümi canlandırır. Ekran əsəri “Heç kəs səni xilas etməyəcək” adlanır.
Şər qarışanda
Əgər nəvaxtsa sizdən böyük, ağzından çürümüş maye axıdan və bətnində hələ doğulmamış körpənin ruhunu gizlədən əcaib bir məxluqla qarşılaşsanız heç vaxt onu öldürməyin. Çünki onu məhv etmək sizə baha başa gələcək, qəzəbi daha da alovlandıracaq. Söhbət “Şər qarışanda” filmindən gedir. İstedadlı argentinalı rejissor Demian Ruqnanın bu ekran işi sürprizlərlə doludur. Bu o filmlərdəndir ki, baxış zamanı qorxunuzdan qışqıracasınız. Keçmiş ər obrazını canlandıran Esekiel Rodrigesə yalvaracaqsınız ki, evdə gizlənən arvadından uzaq dursun.
Skinamarink
“Skinamarink” filmində 4 yaşlı Lukas evdə tək qalır. Onun atası, anası və böyük bacısı bir-birinin ardınca qeyb olurlar. Gözəgörünməz bir qüvvə elə bil evin pəncərə və qapılarını, otaqlardakı əşyaların yerini dəyişir, uşağın oyuncaqlarını tavana yapışdırır və Lukasın qulağına nəsə pıçıldayır ki o, bıçağı əlinə alıb özünü müdafiə etsin. Filmin rejissoru və ssenari müəllifi Kayl Edvard Bolldur. Rolları Lukas Pol, Dali Rouz Tetro, Ross Pol və başqaları oynayıb. Təzyiqdən əziyyət çəkən tamaşaçılar filmə baxarkən mütləq özləri ilə dərman gəzdirsinlər. Belə ki, onların həkimə ehtiyacı ola bilər.
Əlində araq şüşəsi sahil boyu hara getdiyinin fərqində deyildi. Ayaqları dənizin qumuna dolaşır, bədəni dalğaların xışıltısında boşluğa yuvarlanırdı. Ölmək, torpağa qarışıb yox olmaq, lap elə cəhənnəmə getmək Aslan üçün ən yaxşı son olardı, əgər o, naməlum məxluqlarla üzləşməsəydi…
Gecəni məst edən ay işığında dayanıb Xəzərə tamaşa edirdi. Gözləri ağaran dalğalara qoşulub rəqs edir, arabir səmanın dənizlə birləşib itdiyi boşluğa zillənirdi. Birdən ona elə gəldi ki, suyun üzü alışıb yanır. Həmən sərsəmlədiyini sandı, bu ola bilməzdi. Zəhrimarı bu dəfə qədərindən artıq içib. O qədər içib ki, dəniz gözünün qabağında alışıb yanır. Başını silkələdi, gözlərini yumub açdı. Yox! Bu, qarabasma deyildi! Dəniz qaynayıb coşduqca içindən bir “Günəş” çıxırdı.
Günəşə bənzər naməlum obyekti görəndə sinirləri tab gətirmədi. Vahimə onu basdı, dizləri boşaldı və əlində bərk-bərk tutduğu araq şüşəsini yerə atıb qaçmağa başladı. Bəlkə mən yuxu görürəm? Ola bilməz… bu, mənim gözümə göründü! Bəs bu işıq topası hardandı?
Uzağa qaça bilmədi, arxadan elə bil onu maqnit kimi tutub saxladılar, taqətdən saldılar və o, çarəsiz-çarəsiz yerə çökdü.
–Getmə, dayan! Biz sənə zərər vermərik. – kimsə onun beyin hüceyrələrini tərpətdi.
Hipnoz olunmuş kimi yerindən qalxıb dənizə üz tutdu. Suya girəndə dərinliyi hiss etmədi. Ona elə gəldi yelkənli qayıq təki suyun üstü ilə şütüyür. Günəşə yaxınlaşdıqca cazibə qüvvəsi daha da artdı və o, huşunu itirib qırmızı kürənin içinə sovruldu.
–Siz kimsiniz, hardan gəlmisiniz? – Dərin yuxudan ayılırmış kimi dedi.
Qarşısında qaraltı kimi dolaşan əcaib məxluqlardan biri insan kimi danışdı:
–Biz sənə hardan gəldiyimizi söyləsək, bir şey anlayacaqsanmı?
–Məndən nə istəyirsiniz? – dili ağzında dolaşdı.
–Biz sənin dərdini bilirik. Səni 30 il çəkdiyin iztirabdan qurtarmaq istəyirik. Bizə etibar edə bilərsən. Qorxma!, – küt səslə dedi.
Bu zaman kosmik fəzada asılı qalmış astronavt kimi ayaqları yerdən üzüldü, başına torba keçirib harasa apardılar.
–Buraxın məni, Günəş balaları, köpək uşaqları… – qışqırdı.
Aradan nə qədər vaxt ötdüyünü, başına nə oyun açdıqlarını hiss etmədi. Təslim oldu…
Beləcə dəniz özünə lazım olmayanı sahilə atdığı kimi onu da qumun üstünə tulladılar. Bütün gecəni ölü kimi düşüb qaldı. Özünə gələndə hava artıq işıqlaşırdı. Ayağa qalxıb ətrafa göz gəzdirdi. Yaddaş qırıqlığına uğramışdı. Axı onun sahildə nə ölümü vardı? Anlamırdı. Üst-başını çırpıb evə qayıtdı…
Qapını açıb içəri keçəndə gördüyü mənzərədən çaşıb qaldı. O, anasının gözünün ağı-qarası, yeganə balası idi. Axşamdan oğlunun 35 yaşını qeyd etmək üçün hazırlıq görən ana balasının yolunu gözləyə-gözləyə başını masaya söykəyib yuxuya getmişdi. Əlini ehmalca anasının saçına çəkdi. Süfrədə aş, aşqara, cürbəcür salatlar, kəsilməmiş tort, hamısı onu gözləyirdi. Kefi duruldu. İştahla aş-qaradan götürüb boşqabı qabağına çəkdi.
Anası başını qaldırıb ağzını marçıldadan oğluna zəndlə baxdı.
Aslan heç nə olmamış kimi anasının üzünə gülümsədi:
–Hansı atanı?
Ana oğlundan bu cavabı gözləmirdi. Səsindəki soyuqluq beynində qarışıq fikirlər oyatdı.
Aslan bu vaxtadək elə bil quyunun dibində ömür sürürdü. Oradan çıxmağı düşünmürdü. Oğluna kömək əlini uzatsa da aralarındakı məsafə onu həyata qaytarmağa bəs eləmirdi. İki dünya arasında ilişib qalmışdı Aslan. Nə ölə bilirdi nə də quyudan çıxmağa çalışırdı. Oğlunun bədbin fikirlərə qapılması, göz görə-görə “intihar” etməsi ananı üzürdü. İndi atası haqqında solaxay sualı ananı üşütdü:
–Necə yəni hansı atanı?! Şəkillərdə gördüyün, sevə-sevə xatırladığın atanı, – ana ağlamsındı.
Atasının yoxluğu, uzun illər qəlbində daşıdığı atasızlıq kimi ağır yük elə bil sovrulub yox olmuşdu. Dənizdə başına gələn hadisə onu büsbütün dəyişmiş, sanki quyunun dibindən dartıb həyata qaytarmışdı. İndi o, lili çökmüş suya bənzəyirdi. Bununla belə gözlərində bir qədər laqeydlik də sezilirdi.
–Mən atamı xatırlamıram.
Bu dəfə ana əməlli-başlı heyrətləndi. Gözlərini iri açıb narahat-narahat soruşdu.
–Sənə nəsə olub, oğlum?
Sakit baxışlarla düz anasının gözünün içinə baxdı:
–Heç nə olmayıb, ana, ciddi deyirəm, mən atamı xatırlamıram.
Anasının sualları ona bir az qəribə gəlirdi, elə bil “ata” sözünü həyatında heç vaxt dilinə gətirməmişdi.
–Bəlkə başına hava gəlib? Yalvarıram, o zəhrimarı daha içmə!
–Narahat olma, – ağzındakı loxmanı çeynəyib sözünə davam etdi. – Sadəcə atasız böyüdüyüm üçün yadıma düşmür. Yəqin sən deyən kimi içkinin təsirindəndi.
Bu sözlərdən sonra anası sakitləşdi. Üzündəki təbəssümü görüncə özündən ixtiyarsız 30 il əvvəl baş vermiş hadisədə balaca Aslanın gözlərində donmuş, anlaşılmaz ifadəni xatırladı…
***
Soyuq yanvar ayı idi. Şahnaz mətbəxdə yeməyə baxır, balaca Aslan da pedallı avtomobilini minib o baş, bu başa sürür, qabağına çıxanı vurub dağıdırdı. Sözəbaxan uşaq deyildi. Valideynləri onun heç bir arzusunu ürəyində qoymazdı, nadincliyinə görə bir söz deməzdilər. Atası ona hər ay yeni animasiya qəhrəmanı hədiyyə etsə də, oyuncağa olan sevgisi cəmi bir gün çəkirdi, səhərisi ya başı qopmalıydı ya da ayağı. Evdə o qədər oyuncaq avtomatı, təyyarələri vardı ki, yığıb-yığışdırmaq olmurdu.
Atasına olan sevgisi də özünəməxsus tərzdəydi. Hamıdan tez durur, duran kimi, çarpayıya dırmaşıb atasının qulaqlarını dartışdırırdı. O, məhz oğlunun hesabına işə gecikmirdi. Canlı saat düz onun evində yaşayırdı. Aslan oyandısa evdəkilər yatmamalıydı. Əks halda nəsə düşüb sınacaq, yaxud da evi su basacaqdı.
–Aslan, get o biri evdə oyna, imkan ver işimi görüm. İndi ata gələcək, sənə gözəl bir hədiyyə gətirəcək. – Şahnaz toyuq budlarını çevirə-çevirə oğluna səsləndi.
Aslan pedala basıb maşını var gücü ilə yataq otağına tərəf sürdü. Qapını vurub təkərini şkafa dirədi. Bir-iki dəfə dala-qabağa verib dayandı, yoruldu.
Yataq otağı Aslanın gözündə bir avtodayanacaq idi. O, hər dəfə maşını park etmək istəyəndə bu otağa salırdı. Bununla belə nəyisə kəşf etmək hissi heç zaman onu tərk etmirdi. Odur ki, növbəti axtarışını elə həmin paltar şkafından başladı.
Paltarları töküşdürüb şkafın gözlərini gəzirdi. Hündür əlçatmayan yerlər Aslan üçün bir tapmacaydı. O, alpinist kimi elə hey yuxarı dırmaşmalıydı.
Budur, artıq şkafın başındadır. Heç vaxt görmədiyi əşyanı tapdığından maraq onu götürüb. Görəsən nə var bunun içində? Yaman ağırdı! Nə üçündü görəsən?
Oğlunu görməyə tələsən ata hələ də tıxacdaydı. Vaxtı öldürmək üçün mühərriki söndürüb radionu qoşmuşdu. 105FM dalğasında “Bakuba” qrupunu dinləyirdi. Cazı sevdiyindən vaxtın necə ötdüyünü hiss etmədi. Başını qaldıranda yol açılmışdı, hətta arxadakı sürücülər siqnal verirdi ki, sür də, nə durmusan. Mühərriki işə salıb yoluna davam etdi.
Yaşadığı binanın həyətində maşını saxlayıb, Aslanın hədiyyəsini götürərək tələsik evə qalxdı. Səbirsizlənir, həm də sevinirdi. Görəsən “transformer” oğlunun xoşuna gələcək? Yoxsa bu da birgünlükdü?
Liftdən çıxıb qapını döydü. Açan olmadı, bir də döydü. Harda qaldı bu Şahnaz? Nəhayət yoldaşı qapını açdı.
Evə girən kimi ucadan oğlunu səslədi.
–Aslanım mənim! Gör ata sənə nə alıb!? – deyib yataq otağına keçdi.
–Hardadı mənim vəhşi pişiyim?
Başını qaldıranda Aslanı gördü. Bir göz qırpımında evi sanki ildırım vurdu. Ata iki addım geriyə çəkilib çarpayının üstünə yıxıldı.
***
Məgər Aslan həmin gecəni xatırlamırdı? Bu vaxtadək özünü günahkar sayan həyatı boyu çəkdiyi iztirabları necə unuda bilərdi?! Nə baş verdi ki, uzun illər qəlbində daşıdığı acısını dənizdə qoyub gəldi? Şahnaz ürəyində sevinsə də bu sualın cavabını axtarırdı.
–Sən dənizdə neynirdin, oğlum? Nə gördün orda? Çalış yadına sal.
–Desəm inanmayacaqsan, – yeməyinə ara verib sözünə davam etdi. – Başqa ulduzdan gəlmələr məni tutub saxlamışdılar. Hiss edirəm onlar mənə nəsə edib. Amma tam xatırlamıram, dünənki gecə yaddaşımdan ən qorxunc xatirəni silib elə bil.
Şahnaz indi hər şeyi başa düşdü. Oğlu yarasını qaşımasın deyə bir daha atasıyla bağlı mövzuya qayıtmadı. Anladı ki, unutqanlıq insanı ən ağır dərddən belə azad edə bilər. İndi 30 il bundan əvvəl baş verən hadisənin sirrini yalnız Şahnaz bilirdi. Və o, bunu heç kəsə söyləməyəcəkdi.
Həmin gecə Şahnaz özünü otağa atanda ağlına gətirdiyi gerçək oldu. Aslan əlindəki ov tüfəngini bərk-bərk sıxıb donmuş baxışlarını düz atasına zilləmişdi…
Nəqədər qəribə səslənsə də bu, baş verdi. Çətin dövrlərdən keçəndən sonra 1970-ci ilin ortalarından başlamış 1980-ci illər də daxil olmaqla “Hollywood” özünün əvvəlki parlaqlığını bərpa edə bildi. Amma bəzi tənqidçilərin fikrincə bu, əslində iqtisadi yüksəliş idi, çünki keyfiyyət baxımından sözügedən illərdə istehsal olunan filmlər “Hollywood”un qızıl dövründə çəkilən filmlərlə müqayisə olunacaq səviyyədə deyildi. Bu fikir nə qədər sərt səslənsə də, həqiqət onu göstərir ki, ABŞ kinosunun dirçəlməsi əsasən iqtisadi yüksəlişdir. Yalnız güclü duyma qabiliyyətli və ya bəxti gətirən rejissorlar tamaşaçıların kinosalonlara kütləvi axınına təsir edə bildi və bəzi lentlər hətta onlara görünməmiş qazanc gətirdi. Bu da həqiqətdir ki, film istehsalı prossesinə məsuliyyətsiz yanaşanların da sayı artdı. Ancaq bunu məğlubiyyət hesab etmək olmazdı, çünki kinonun möcüzəli və əsrarəngiz keyfiyyətini qaytaran lentləri də etiraf etmək lazımdır.
Enni Holl (1977) “Hollywood”un 4 Oskar mükafatına layiq görülmüş özünəməxsus sevgi hekayəsində, Daiyan Kiton ilə birlikdə rol alan rejissor Vudi Allen ilk dəfə özünün şəxsi üslubunu nümayiş etdirir.
İlk vaxtlar kino sənayesinin bərpasına bir-birindən fərqli olan iki cəhət təsir etdi: Avropada çəkilən intellektual filmlərə qibtə edən gənc kinoşünaslar ordusu və fantastik janrda iri addımlarla irəliləyən xüsusi effektlərin inkişafı. Rejissor Martin Skorseze ABŞ kinosunu yeni mərhələyə qaldıran ilklərdən oldu. Robert De Nironun iştirakıyla çəkilən və insanı vahiməyə salan “Taksi sürücüsü” filmi Avropada rejissora böyük şöhrət və alqış qazandırdı. Bu filmlə o, sübut etdi ki, “Hollywood”da da keyfiyyətli filmlər çəkilə bilər. Bir neçə ildən sonra rejissor baş rolda yenidən De Nironun iştirakıyla çəkdiyi “Vəhşi öküz” adlı növbəti mükəmməl işi ilə özünü bir daha təsdiqləyə bildi. Bu xameleon aktyor bir neçə ildə dünyada ən yüksək zirvəyə ucaldı, eyni zamanda Maykl Çiminonun Vyetnam münaqişəsindən bəhs edən “Maral ovçusu” filmində baş rolda çəkildi. Amerikalıların yaddaşından silinməyən bu mövzuya həmçinin Hal Aşbinin “Qayıdış” dramında da toxunulub, onun ən təsirli nümunəsi isə rejissor Frensis F. Koppolanı kino tarixində canlı əfsanəyə çevirən “Apokalipsis bu gün” kinofilmidir. Vudi Allenin “Endi Hal” və “Manhatten”in kimi mükəmməl filmlərlə yanaşı Robert Redfordun debüt etdiyi “Adi insanlar” və Con Kassavettesin “Qloriya”, Devid Linçin “Fil adam” filmləri sübut etdi ki, ABŞ kinosu artıq yetginlik yaşına çatmışdır. Onlar Avropanın “Sənət və esse” janrının ortaya qoyduğu əsərləri kimi olmasa da, “Hollyood” artıq təkzibedilməz bir keyfiyyətdə mürəkkəb və dərin mənalı filmlər ərsəyə gətirə bilirdi. Belə filmlər avropalıları yenidən “Hollyood”a olan itmiş etibarı geri qaytardı, hətta onları tənqid atəşinə tutdu. Bəs amerikalı tamaşaçılar? Onlar buna o qədər də reaksiya vermədilər. Gerçəklik ondan ibarət idi ki, ABŞ tamaşaçıları Skorseze və Allenin intellektual filmlərinə o qədər də maraq göstərmirdilər. Əgər onlar biletpulu ödəyirdilərsə, bu, vaxtı exzistensional bobinalarla deyil, sadəcə əyləncəli keçirməkdən ötrü idi.
Yuxarıda adlarını çəkdiyimiz intellektual rejissorlarla yanaşı performans göstərmək qabiliyyətinə malik kinoşünaslar da üzə çıxdı. Və öz ölkəsindəki kino sənayesinə arxadan bıçaq zərbəsi vuran da məhz həmin kinoşünaslar oldu. 1977-ci illərdi. Ekranlara “Ulduz müharibələri” adlı film çıxır. Onun rejissoru klassik janrların unudulmuş klişelərindən istifadə edərək tamaşaçıları uzaq qalaktikalara səhayətə aparır. O vaxta qədər heç yerdə görüb-eşidilməyən möcüzəli effektlərin müşayətilə yaradılan “Ulduz müharibələri” sosial bir fenomenə çevrilmiş və tarixdə ən çox gəlir gətirən film olmuşdur. Peşəkar işçiləri ətrafına toplayaraq sonradan “İndustrial light and magic” adlı inqilabi şirkətini təsis edən Lukasın vurduğu hədəf ondan ibarət idi ki, o, tamaşaçıya onun heç zaman görmədiyi performans və əyləncə vermişdi. Buna paralel olaraq rejissorun Stiven Spilberq adlı digər həmkarı insanlarla əlaqəyə girən yadplanetlilər haqqında “Üçüncü növ yaxın görüşlər” filmini çəkdi. Bu film də kinoteatrlarda böyük marağa səbəb oldu.
Tezliklə ABŞ kino sənayesi vunderkindlərinin kəşf etdiyi “kino-tamaşa” üslubuna bənzər filmlər çəkmək istəyən rejissorlar meydana çıxdı. Riçard Donnerin 1978-ci ildə ekranlaşdırdığı “Supermen” adlı iddialı filmində qəhrəman Kristofer Rivin göylə uçması tamaşaçıları tamamilə heyran etdi. Növbəti il veteran Robert Vayz köhnə teleseriala müraciət edərək “Star Trek: Kino” adlı monumental kino əsərini yaratdı. Ancaq Lukas və Spilberq yaratdıqları yeni növ kinonun şah damarını əldə saxlayacağına əmin idilər. Lukas növbəti yeni hissələrdə uydurduğu qalaktik franşizasının prodüsseri kimi çıxış etdi. Nəticə etibarı ilə “İmperiya əks hücuma keçir” və “Jedinin qayıdışı” özündən əvvəl gələn hissəni keyfiyyət baxımından üstələdi. Stiven Spilberq isə həmkarının fantastika janrını inkişaf etdirdiyi görüb, özünün macəra filmlərini yeni səviyyəyə qaldırmağa çalışdı. Köhnə serialların elementlərini götürüb Lukasla birgə cəlbedici bir əhvalatı düşünərək “İndiana Cons: İtmiş gəmi axtarışında” filmini çəkib, kino tarixində yeni bir əfsanəvi qəhrəmanı dünyaya təqdim etdi. Harrison Ford əbədi olaraq macəraaxtaran İndiana Consun baş qəhrəmanı kimi yaddaşlara həkk olundu. Bu lent və ondan sonra gələn “İndiana Cons və Qiyamət Məbədi” və “İndiana Cons və sonuncu səlib yürüşü” hissələri əsl sensasiyaya səbəb oldu. Ancaq bundan razı qalmayan Spilberq yenidən yadplanetlilər mövzusuna qayıtdı və fenomenal “E.T.” adlı növbəti şah əsəri ilə bütün kassaları partlatdı. Hər iki dost yunan kralı Midas kimi “Hollywood”da əllərini hara vururdularsa oranı qızıla çevirirdilər. Buna görə də bu üstünlüklərindən istifadə edərək “kino-tamaşa” filmlərini prodüsser kimi dəstəkləməyə davam etdilər. Lukas “Ördək Hovard” “Labirint”, “Willow” filmlərinin gerçəkləşməsini mümkün etdi. Spilberq də “Gələcəyə qayıdış”, “Qunilər”, “Daxili fəza” kimi uğurlu layihələrə dəstəkçi oldu. Bu filmlərə prodüsser və rejissorluq etməklə Corc Lukas və Stiven Spilberq kinosalonlara kütləvi tamaşaçı axını təmin etmək marağında idilər. Bu istək onlarda uğurlu alındı, elə ilk cəhddən kinoya yatırım edənlərin etibarını qaytara bildilər və göstərdilər ki, onlar insana milyonlar qazandıracaq bir biznesin mərkəzindədirlər. Və bu, ABŞ kinosənayesini işə salan bir mühərrikə çevrildi.
Səsli kino yaranışının ilk illərində “Hollywood” ildə 500-dən çox tammetrajlı film istehsal edirdi. 1940-cı ildən başlayaraq bu göstərici get-gedə azalmağa başlamışdı. Hər il premyerası olan ekran əsərləri say etibarı ilə hiss olunacaq dərəcədə azalırdı – 400, 300, 200. Bu rəqəm əlin suyun dibinə toxunduğu bir zamanda, yəni 1963-cü ildə 121-ə çatdı. Hay-küysüz növbəti illərdə rəqəmlər bir az yüksəldi. Ancaq 1980-ci ildən başlayaraq illik premyeraların sayı elə davamlı və gözəçarpacaq dərəcədə yüksəlişə doğru getdi ki, onilliyin ortalarından tammetrajlı ekran əsərinin sayı 300-ü aşdı.
İstehsal artımı bütün janrlara eyni dərəcədə təsir etdi. Macəra filmləri öz şöhrətini “İndiana Cons: İtmiş gəmi axtarışında” ekran əsəri sayəsində bərpa etdi və “Daşın romantikası” kimi lentləri doğurdu. Digərləri daha çox “Nişanlı şahzadə” filmində olduğu kimi, ənənəvi macəranı yaymağa üstünlük verdilər. Və hamı əsl tamaşa yaratmaq uğrunda yarışa çıxdı. Burada xüsusilə Ceyms Bond adlı gizli xəfiyyə haqqında çəkilən seriya filmlər parladı. “Yaşa və öl” filmində 007 xəfiyyəsi rolunu öz üzərinə götürən aktyor Rocer Mur həmçinin “Məni sevən casus”, “Moonraker” və “Ancaq sənin gözlərin üçün” filmlərində çəkildi. Şon Konneri canlandırdığı Bond obrazıyla “Heç vaxt heçvaxt demə” filmində ən yetgin obrazına qayıtdı. Timoti Dalton isə bu yetginliyi bir az “Canlı gün işığı” və “Öldürmək hüququ” ekran əsərlərində cavanlaşdırmağa çalışdı.
Guman olunduğu kimi fantastika janrı bumun nə olduğunu “Ulduz müharibələri” filmindən sonra bildi. Ümumilikdə götürsək, “Qalaktika döyüş gəmisi”, “Kainatın möhtəşəm yeddiliyi” və ya “Fləş Qordon” kimi ortabab filmlər üzə çıxdı. Ancaq bununla bərabər “Yadplanetli torpaq” və əsasən də Ridli Skotun şah əsəri sayılan “Blade Runner” kimi lentlərin də ərsəyə gəldiyini ehtiraf etmək lazımdır.
Mahnı janrın dirçəlişi qeyri-adi formada baş verdi. Con Travoltanin oynadığı iki film bütöv janrı tamamilə yenilədi: bir satıcının diskotekadakı şöhrətindən bəhs edən “Şənbə axşamı qızdırması” və “Piy” ekran əsərləri. Yeniliklərlə zəngin olan bu filmdə baş rolu canlandıran Olivia Nyuton-Conu əməllicə məşhurlaşdırdı. Miloş Forman “Saç” filmində Brodveyi ekranlara gətirən zaman Bob Foss “Mənasız sözlər” lentini gözəl avtobioqrafik boyalarla rənglədi. Cavanlar üçün çəkilən mahnı janrından “Şöhrət”, “Gözqamaşdırıcı rəqs”, “Sərbəst rəqqaslar” və “Ədəbsiz rəqs” filmlərinin adlarını çəkə bilərik.
Dəmir gödəkçə (1987) Qustav Hasfordun “The Short Timers” kitabı əsasında çəkilən bu filmdə Vyetnam müharibəsi fonunda mülki vətəndaşın sonda hərbiçiyə çevrilməsi mexanizmləri araşdırılır.
Müharibə və detektiv janrı Frensis F.Koppolanın “Apokalipsis bu gün” və çoxhissəli “Xaç atası” filmlərilə çiçəkləndi. Vyetnam münaqişəsi bu dövrün rejissorları üçün sevimli mövzuya çevrildi və tamaşaçını oturacağa mıxlayan “Tağım”, “Dəmir gödəkçə” və “Müharibə itkiləri” filmlərinin səhnələrində əks olundu. Müharibə haqqında çəkilən digər filmlərdən “Böyük bir qırmızı”, “Müharibə canavarı” və “Sınmış ürəklər dağı” heç də sönük filmlər olmadı. Detektiv janra gəldikdə, bəzi lentlər köhnə “qara film”lərin əvvəlki ruhunu imitassiya edirdi. Bob Rafelson “Poçtalyon həmişə iki dəfə zəng edir” filminin yeni versiyasını çəkdi. Cessika Lenq və Cek Nikolson arasında erotik səhnələrlə zəngin olan bu film mətbuatda geniş işıqlandırıldı. Rejissor Lourens Kasdan “Qızmış bədən” filmində Katlin Törneri heç kimin təkrar edə bilmədiyi mənfi bir obrazda təqdim etdi. Koppola “Kotton klubu” filmilə yenidən klassik qanqsterlər dünyasına qayıtdı. Təxminən eyni şeyi Brayan De Palma “Toxunulmazlar” ekran əsərilə təkrarladı, baxmayaraq ki, bundan əvvəl cinayətkarlar şəbəkəsindən bəhs edən “Çapıq üz” adlı qəddar bir film çəkmişdi. “Apaçi rayonu”, “Əjdaha ili”, “Şahid”, “Los Ancelesdə yaşamaq və ölmək”, “Qayğıma qalan biri” isə müasir dedektiv janrın digər unudulmaz nümunələridir.
Prodüserlər “Döyüşkən atlılar”, “Silverado” və “Canavarla rəqs edənlər” kimi ekran əsərlərilə vesterni dirçəldə bilməsələr də, gənc nəslin maraq dairəsinə yönəlmiş filmlərdə sanki yeni qızıl mədəni aşkar etmişdilər. 1980-ci illərin əsas istehlakçıları sayılan gənclər üçün nəzərdə tutulmuş bu lentlər “tələbə komediyaları” kimi yadda qaldı və gəlirli bir sahəyə çevrildi. Söhbət “Mavi göl”, “Qovulmuşlar”, “Karate Kid”, “Top Gun”, “Riskli biznes”, “Səhər Yeməyi klubu” və “Ferris Bullerin istirahət günü” filmlərindən gedir. Məhz onların sayəsində Tom Kruz, Ralf Makio, Mətt Dillon, Molli Rinquold, Emilio Esteves və Metyu Broderik kimi gənc ulduzlar parlaya bildilər.
Avropa mənşəli ulduzlar
Son illərin təcrübəsi və kino cərəyanlarının təsiri altına düşən Avropa kinosu davamlı olaraq artistizm baxımından yüksək səviyyəli kinofilmlər istehsal edirdi. Altmışıncı illərdə meydanda olan kinorejissorlar aktiv fəaliyyət göstərirdilər. Bu rejissorların sırasına qoşulan gənc sənətçilər kino aləmində narahatlıq doğuran məqamlar gətirdilər. Keyfiyyətli film konsepti kommersiya istehsalı ilə ziddiyət təşkil etməsin deyə, onlar öz işlərində hər zaman bir-birlərilə tərs mütənasibdə olan tənqidi baxışları və tamaşaçıların fikrlərini bir araya gərtirməyə çalışırdılar. Bu cür reaksiya tamamilə məntiqi idi. Çünki 1960-ci illərdən yaranan “Sənət və esse” janrının bir çox nümunələri kübar təbəqə üçün nəzərdə tutulmuşdu. Əlbəttə, bundan sonra belə kinonun kütlə üçün çəkilməsi fikrini söyləmək düzgün olmazdı. Və əlbəttə ki, bunun həllini axtarıb tapmaq sözügedən onillikdə yetişən rejissorların üzərinə düşdü.
Əlbəttə, artistizm və kommersiya layihələri arasında baş verən bu ziddiyəti Fransa kinosunda axtarmaq yerinə düşər. “Yeni dalğa” cərəyanını meydana gətirənlərin təcrübəsi bunu deməyə əsas verir. Müəyyən mənada hər bir rejissor özünün ən eksperimental “övladını” Jan Luk-Qodardın “Hərə özünə görə”, Fransua Trüffonun “Sonuncu metro”, Erik Romerin “Yaşıl işıq”, Klod Şabrolun “Qadın işi” ekran əsərlərində olduğu kimi, bir növ yumşaq formada üzə çıxartmağa çalışırdı. Bu ərəfədə digər kinoşünaslar yüksək keyfiyyətli iş nümayiş etdirirdilər. Romi Şnayderin ifa etdiyi “Ölümün keşiyində” filmindən sonra Bertran Tavernie özünü rejissor kimi təsdiqlədi. Jan-Jak Beniksin özünəməxsus bir sevgi əhvalatını nəql edən “Betti Blu” filmi dünyada əks-səda doğurdu. Klod Berri Marsel Panyolun əsərini iki filmdə – “Jan de Florett” və “Manonun qisası”nda ekranlaşdırdıqdan sonra bu filmlər tamaşaçıların rəğbətini qazandı. Patris Lekont isə “Müsyö İr” və “Bərbərin əri” kimi bir-birindən fərqlənən lentlərə görə Fransa kinosunun yeni ulduzuna çevrildi.
Bununla yanaşı bəzi gənc rejissorlar inanırdılar ki, beynəlxalq arenaya çıxa biləcək yüksək səviyyəli filmlərin çəkilməsi mümkündür. Bunu sübut edənlərdən biri də Jan-Jak Anno oldu. O, Hollivudun “Eramızdan milyon il əvvəl” və “Dinozavrlar yer üzündə hökmranlıq edəndə” kimi filmlərdən tamamilə fərqli olan “Od axtarışında” ekran əsərilə demək olar ki, bütün dünyada tanındı. Onun ikinci işi baş rolda Şon Konneri olmaqla Umberto Ekonun məşhur əsəri əsasında, beynəlxalq aktyorların iştirakıyla çəkdiyi “Qızıl gülün adı” lentidir. Keyfiyyətli kommersiya filmlərinə daim sadiq olan rejissorun növbəti işi “Ayı” filmi oldu ki, bununla o, peşəkar karyerasında növbəti xalı qazandı. Annoyla bərabər Luk Besson da gələcək apokalipsdən bəhs edən, ağ-qara rəngli “Sonuncu döyüş” lentilə beynəlxalq festivallarda debüt etdi. O, yüksək məbləğlə ərsəyə gətirilən video-klipin estetik gözəlliyinə aludə olaraq Paris metrolarınin birində “Metro” başlıqlı əyləncə xarakterli bir işi orataya qoydu. Ancaq Besson özünü bir rejissor kimi “Böyük mavi okean” və “Nikita” filmlərilə təsdiqlədi. Haqqında danışdığımız bu iki rejissordan savayı Bob Sveimin “Xəbərçi”, Kolin Serrayın “Üç kişi və əmzik” komediyası və Jan-Pol Rappenonun “Sirano de Berjerak” ekran əsərləri ilə sübut olundu ki, “Sənət və esse” janrına yaxınlaşan Fransa kinosu yüksək səviyyəli filmləri təklif edə bilər.
Böyük Britaniyada da eyni mənzərə yarandı. Yenilikçi rejissorlar arasında “Rəssamın müqaviləsi” və “Qadınların sözləşməsi” kimi mübahisə doğuran və çətin başa düşülən, birinin təriflədiyi, digərinin darıxdırıcı adlandırdığı filmlərin müəllifi Piter Qrinuey özünəməxsusluğu ilə seçildi. 1970-ci illərdə Britaniya kinosunun “dəhşətli körpə”si Ken Rassel ABŞ-a gedəndən sonra parlaqlığını bir qədər itirsə də “Qotik” ekran əsərindəki kimi daxili dünyasını əks etdirən filmlər ərsəyə gətirdi. Ceyms İvori isə dəlisovluq etmədən “Bostonlular”, “Pəncərədən açılan mənzərə” və “Moris” filmlərilə özünü möhkəm, üslub baxımından zərif və dəqiq bir rejissor kimi təsdiqlədi.
Kommersiya filmlərinin çəkilişi cəbhəsində aktyor və rejissor Riçard Attenboro “Uzaqdakı körpü”, “Qandi”, “Kordebalet” və “Azadlığın harayı” kimi çoxlu sayda super filmlər istehsal etdi. Roland Yoffe isə iki yüksək büdcəli filmi (“Ölüm sahəsi” və “Missiya”) çəkərək Şimali Amerika bazarını fəth etdi. Hyu Hadson da həmçinin “Odlu arabalar” və “Qreystok: Meymunların rəbbi Tarzan haqqında əfsanə” filmlərilə böyük uğur qazandı. Adı çəkilən filmlər bütün ölkələrdə geniş yayılsa da, bu rejissorlar filmlərini rəsmi və akademik bir tərzdə çəkir, hətta çəkdikləri cəmiyyətdə qıcıq yaradırdı. Ancaq bunları öz həmkarlarından yenilikçi və riskli addımları ilə seçilən britaniyalı kinoşünas Terri Qilliam haqqında demək olmaz. “Monthy Python” komediya klubundan gələn rejissor “Monti Payton və müqəddəs Qreil” və “Brayanın həyatı” filmlərindən sonra öz karyerasını təkbaşına qurdu. Yaradıcı və heç kimin gözləmədiyi məqamları ilə Qilliam “Los héroes del tiempo” və “Brasil” ekran əsərlərinə imza atdı, baxmayaraq ki, “Baron Münhauzenin sərgüzəştləri”dəki kimi uğursuz filmləri də oldu. Qilliamın “Monthy Python” klubundan olan bəzi köhnə dostları 1980-ci illərin Britaniyanın kommersiya filmlərindən bir neçəsində iştirak ediblər, ancaq bu lentlərin rejissoru İngiltərə komediya filmləri ustası Çarlz Krayton idi.
Paris, Texas (1984) Rejissor Vim Vendersin ekranlaşdırdığı və Nastasiya Kinski ilə Harri Din Stentonun rol aldıqları bu filmdə Ray Kuderin bəstələdiyi gözəl bir saundtreki səsləndirilir.
Digər ölkələrdə də şöhrəti sərhədlər aşan eyni formada filmlər istehsal olunurdu. İtaliyada Paolo və Vittorio Taviani qardaşları “Usta Padre”, “Bolid gecəsi” və “Babil, sabahın xeyir” filmlərilə uğur qazandılar. Ettore Skola, Taviani qardaşlarından fərqli olaraq “Xüsusi gün”, “Rəqs”, “Makaronlar” və “Ailə” kimi daha anlaşıqlı tammetrajlı bədii filmləri sayəsində populyarlaşdı. Cuzeppe Tornatore öz “Cinema Paraiso”su ilə milyonlarla tamaşaçını heyrətə gətirdi. Almaniyada isə “Cürə nağara” əsərini çəkən Folker Şlöndorf, “Mariya Braunun evliliyi” filmində aktrisa Hanna Şiqullanı ulduz edən Rayner W. Fassbinder, “Nosferatu” filminin yeni versiyasını hazırlayan Verner Hertsoq və “Amerikalı dost”, “Çəkilişlərin son durumu”, “Paris, Texas” və “Berlin üzərində səma” ekran əsərlərini çəkməklə böyük işlər görən Vim Venders önə çıxdı.
1975-ci ilin noyabrında Frankonun ölümü, senzuranın bitməsi və demokratiyanın gəlişi İspan kinosunun əsl intibahına səbəb olan hadisələr idi. Bəziləri bu sərbəstlikdən istifadə edərək tələm-tələsikdə provokasiyaedici erotik filmlər çəkirdilərsə, digər kinorejissorlar itirilmiş vaxtlarını bərpa edib, ciddi filmlər üzərində düşünürdü. Xose Luis Borau “Brakonyerlər” ekran əsərinə görə tamaşaçıların sürəkli alqışını qazandı. Rikardo Franko da “Paskual Duarte” lentilə yüksək pillələrə qalxdı. Pilar Mironun “Kuenkada cinayət” filmi elə qalmaqal yaratdı ki, onun nümayişi zamanı çətinliklər yaşandı. Tanınmış rejissorlar öz işlərini yaxşı görürdülər. Luis Qarsiya Berlanqa “Milli tüfəng” möhtəşəm filmi ilə trilogiyasına başladı və “Buzov” lentilə kassanı aşıb-daşırdı. Karlos Saura “Tələs, tələs”, “Karmen” və “Eldorado” kimi heç kimə bənzəməyən və ustalıqla çəkilən əsərlərilə əsl cəsarət nümayiş etdirdi. “Arı pətəyinin ruhu” və “Cənub” filmlərilə kinosevərlərin ürəyini fəth etməsinə baxmayaraq tənqidçilərin Viktor Erisə “ərköyün uşaq” adı verməsi rejissoru lap özündən çıxartdı. İspan kinosunu dirildən lentlər sırasında Manuel Qutierres Araqonun “Bağdakı cinlər”, Xose Luis Qarsinin 1983-cü ildə Oskar mərasimində “İngilis dilində olmayan ən yaxşı film” nominasiyasının qalibi “Yenidən başlamaq” ekran əsəri, Xaime Çavarrinin “Velosipedlər yay üçündür”, Alfredo Landa və Fransisko Rabalın məharətlə ifa etdikləri Mario Kamusun “Günahsız müqəddəslər” filmi və baş rolda Karmen Mauranın iştirakı ilə rejissor Pedro Almodovara dünya şöhrəti qazandıran “Qadınlar sinir böhranı ərəfəsində” filmləri oldu.
Şimal ölkələrin filmləri sözügedən illərdə kino sənətinə dəyərli töhfələr verirdi. “Fanni və Aleksandr” ekran əsərilə İsveç rejissoru İnqmar Berqman, digər rejissorlardan “Mənim it həyatım” filmi ilə Lasse Halstrom, “Babettenin bayramı” filmilə Qabriel Aksel və “Fateh Pelle” ilə Bille Avqust öz parlaq qələbələrini qeyd etdilər. Digər ölkələrin kinematoqrafiyasında Andjey Vaydanın “Mərmər adam”, Andrey Tarkovskinin “Qurban” və Emir Kusturikanı perspektivli film rejissoruna çevirən “Ata ezamiyyətdə olanda” filmlərinin adlarını çəkmək olar.
Kuatrosieneqasdan 18 km məsafədə ağ quma bürünmüş ucu-bucağı görünməyən səhralıq uzanır. Mavi səma, ağappaq qum, mərkəzdə isə bir vahə. Tanış olun bura Meksikadır. Ancaq Maya və Azteklərin qədim diyarında görə biləcəyiniz şeylər tək bununla bitmir. Sarı şəhər, Kiriko dərəsi, səma rənginə boyanmış dənizi bədənizlə hiss edə biləcəyiniz Xel-Ha eko-parkı turistlərin sevdiyi istiqamətlərdəndir. Unutmayın ki, dünyanın ən cavan vulkanlarından biri də Meksikada yerləşir. Budəfəki yazımda Meksikaya səyahət etmək istəyən turistlər üçün maraq doğura biləcək məkanlardan bir neçəsini təqdim edirəm.
Bakalar su hövzəsi
Bakalar yaxud da Rəngin 7 çaları su hövzəsi dibində yeddi qat əmələ gətirən torpağa, həm də günəş şüalarının düşmə bucağına görə suyun üzərində mavinin 7 çalarını əks etdirdiyi üçün belə adlanır. Bu laqun ətrafdakı mənzərəyə əlavə bir rəng qatmaqla insanın sanki ruhunu oxşayır. Dayaz və ellips formasında olan su hövzəsi 42 km uzunluğunda və onun da dördə biri qədər enində geniş bir sahəni əhatə edir. Burada üzmək insana enerji verir, ətrafında olan daxmalar da gecəni keçirməyə və mənzərədən zövq almağa imkan yaradır. Hövzəyə ən yaxın su limanı Çetumal (Kintana Roo ştatı) adlanır. Təyyarədən düşən kimi Bakalar istiqamətinə gedən avtobusa minmək lazımdır. Səyahət 1 saat davam edir. Əraziyə giriş pulsuz olduğundan rahatlıqla suda çimə bilərsiniz.
İzamal – Sarı şəhər
Meridadan (Yukatandan ştatı) 60 km aralıda öz gözəlliyi ilə insanın gözlərini qamaşdıran İzamal adlı bir turistik məkan yerləşir. Bu, Meksikanın sehrli şəhrlərindən biridir. İzamal həmçinin üç mədəniyyəti – ipan işğalından əvvəl, işğal dövrü və müasir zamanı birləşdirən şəhər kimi də tanınır. Burada sarı fasadlar səmanın mavi rəngi ilə bir ahəng təşkil edir. İzamalda diqqəti çəkən ilk məqam şəhərin monoxrom olmasıdır. Burada hətta küçələr də sarı rəngə boyanıb. Ancaq bunun səbəbi sadədir. 1993-cü ildə buranı ziyarət edən Papa İkinci Xuan Pablonu qarşılamaq üçün şəhəri sarı rəngə boyamağı göstəriş veriblər. O zamandan da bəri şəhərin rəngi saralıb.
Qrutas de Tolantonqo
Meksikanın Hidalqo ştatında İxmiqilpan şəhərindən heç də aralıda olmayan Las grutas de Tolantongo (Tolantonqo mağaraları) eko-parkı yerləşir. Bu park turistə termal hovuzların ilıq suyuna girmək və orada rahatlanmaq fürsəti verir. Əgər siz öz sevgilinizlə yaxud da ailənizlə səyahətə çıxmısınızsa Qrutas de Tolantonqo sizə bir neçə günlük vaxtınızı səmərəli keçirmək üçün müxtəlif növ əyləncələr təklif edir. Siz möhtəşəm mağaralardan, tunellər, çaylar, təbii və süni hovuzlardan, meşə-dağ gəzintisindən, körpü və şəlalələrdən həzz ala bilərsiniz. Qayaların arasında termal bir su mağarası var ki, ora tökülən ilıq şəlalənin altında əmələ gələn hövzədə üzmək və dincəlmək olar.
Real del Monte
Hidalqo ştatından 15 dəqiqəlik məsafədə yerləşən Real del Monte ölkənin dəniz səviyyəsindən ən hündürdə yerləşən yaşayış məskənidir. Vaxtilə İngilis mədənçilərin ölkəyə girdiyi zamandan bəri Mədənlər məskəni kimi tanınan ərazi Amerikada ilk işçi tətilinin və Meksika futbolunda yaranan qığılcımın şahidi olub. Futbol üzrə ilk ölkə çempionatı da məhz burada keçirilib. Real del Montedə turistlər üçün müxtəlif növ əyləncə növləri mövcuddur. Bugünkü gündə Real del Monte Hidalqo ştatının ən məşhur turizm məkanlarından biridir. Dəniz səviyyəsindən 2700 metrdən yuxarıda olması Real del Montyə gözəl iqlim bəxş edib. Bu da sizə restoran, bar və digər görməli yerlərdən zövq almağa imkan verəcək.
Prismas Balsatikos
Huaska (Hidalqo ştatı) mədənlər dağının düz arxasındakı düzəngahda səsli-küylü sularla yuyulan nizamsız bir formada kələ-kötürlü qaya ucalır. Bu gözəl əsər əfsanəyə görə elflər tərəfindən yaradılmışdır. Onlar hündürlüyü 40 metrə çatan bazalt daşını öz dimdiklərilə oyaraq ona qeyri-adi forma veriblər. Qayada əmələ gələn dirəklərə oxşar çıxıntılar uzunluq etibarı ilə bir-birlərindən fərqlənir. Üzərində düzəldilmiş astma körpülərdən ətrafı seyr etmək isə ayrı bir macəradır. Kvadrasikl, qayıq gəzintisi, futbol, basketbol, voleybol meydançaları səyahətin maraqlı keçəcəyini vəd edir.
Xel-Ha
Xel-Ha Meksikanın Kintana Roo ştatında yerləşən bir eko-parkdır. O, Yukatan yarımadasının yeraltı sularının Karib dənizinə axdığı, dəniz və şirin suda yaşayan balıq növlərinin bir yerə toplandığı körfəz kimi xarakterizə olunur. Xel-Ha Karib dənizi sahil zolağının bir hissəsini təşkil edən Rivera Mayanın düz göbəyində turistlərə yaddaqalan anlar yaşadır. İstədiyiniz qədər snorkelinq edin və müxtəlif rəngli balıqları, eləcə də çaylarının, yeraltı göllərin və körfəzin şirin sularında yaşayan dəniz heyvanlarının müxtəlifliyini müşahidə edin. Siz burada səma rənginə boyanmış dənizi bədənizlə hiss edəcəksiniz.
Val Kiriko
İspan dilində bu söz Valle Quirico, yəni Kiriko dərəsi adından götürülüb. Şəhər Mərkəz, Boskes, Laureles və Fresnosa məhəllələrinə bölünür. Əgər planlaşdırılmamış gəzintiyə çıxsanız siz bu məhəllələrin hər birində yerli mətbəxdən dadar, yaxud da əyləncə məkanlarını ziyarət edə bilərsiniz. Şəhərin daş küçələrilə gəzib dolaşdıqca qarşınıza nadir ağaclar çıxacaq. Hər kiçik detallara diqqət yetirin! Pəncərələrdəki dəmir işləmələr, böyük taxta qapılar, hər küncdə divara sarmaşan bitkilər, küçələrdə sallanan fənərlər. Val Kirikonu kəşf etməyin ən yaxşı yolu, velosiped və ya at sürməkdir.
Sumidero kanyonu
Qayalıq və minerallardan ibarət Sumidero kanyonu 1000 metr yüksəklikdə yerləşir və Kueva de Kolores və Milad ağacı şəlaləsini əhatə edir. Sumidero kanyonu nənki Meksika ümumilikdə Amerika qitəsinin ən gözəl məkanlarından biri sayılır. Bu geoloji tapıntı təxminən on iki milyon il əvvəl Sierra Norte de Çiapasda üzə çıxıb. Landşaftdan əlavə Sumidero Kanyonu flora və fauna ilə zəngindir. Onun o qədər də sıx olmayan cəngəlliyində palıd ağacları və çəmənliklər görə bilərsiniz. Buralar hörümçək meymunların, qarışqa yeyənlərin, timsahların, naqqa balığının, ördəklərin, quşların, şahinlərin, qutanların və digər ekzotik heyvan növlərinin yaşayış məskənidir.
Parikutin vulkanının basdırdığı kilsə
Miçoakanda Parikutin vulkanının püskürməsi nəticəsində qismən torpağın altına girmiş San Xuan Paranqarikutiro kilsəsi yerləşir. Bu vulkan 1943-cü il fevralın 20-də ilk dəfə olaraq lava püskürüb. Parikutin vulkanının doğulması milli və beynəlxalq əhəmiyyət kəsb edib. Onun təsiri vulkanşünasların, elm adamlarının, rəssam, kinorejissor və yazıçıların diqqətini çəkib. Hələ də salamat qalan bu kilsənin qalıqları möminlərin dua edib, şam qoymaq üçün üz tutduğu müqəddəs bir yer olmaqdan əlavə, fərqli dünyanı hiss etmək arzusu ilə alışıb yanan turistlər üçün də maraqlı məkanlardan biridir.
Kuatrosieneqasın vahələri və bulaqları
Kuatrosieneqasdan 18 km məsafədə yerləşir. Buradakı səhralıq ağ qumdan ibarətdir. Bu, ölkənin ən vacib, Amerikada ilk üçlüyə düşən unikal bir yerdir. Ərazinin flora və faunası, ağ qumun səmayala uyuşması, təplərin özünəməxsus rəngi insanı sözün əsl mənasında valeh edir. Qumun ağ rəngə çalması tərkibində kalsium sulfat turşusunun miqdarına görədir. Bu maddə suda həll olunduğu üçün nadir hallarda qum şəklində rast gəlinir.
İlin isti vaxtlarında bir gecədə zenitə yüksələn Yay Üçbucağı hər zaman müşahidəçilərin marağına səbəb olub. Bu nəhəng asterizm təxminən 415 kvadrat dərəcə ərazini əhatə edir ki, bu da 2000-dən çox bədirlənmiş ay ölçüsünə bərabərdir. Onun sərhədləri Lirada Vega, Qu bürcündə Deneb, Qartalda isə Əltair ulduzu ilə təyin olunur. Bu ulduzlar qədər parlaqdır ki, şəhərin işığına boyanmış səmada belə onları görmək mümkündür (müvafiq olaraq 0, 1,3 və 0,8 parlaqlıq gücündə). Qu, Qartal və Lira bürclərindən başqa, Oxatan və Tülkü bürclərinin bəzi hissələri də bu asterizmin içərisindədir.
Əgər siz şəhərdən kənara çıxsanız və qaranlıq səma ilə üz-üzə gəlsəniz o zaman görəcəksiniz ki, Yay Üçbucağının daxili hissəsi, Qu bürcünün ulduz topası da daxil olmaqla bütün Süd Yolunun ağappaq toz kimi səpələnmiş ulduzları ilə dolub. Burada Böyük Yarıq toz buludlarının çapraz şəkildə Yay Üçbucağının daxilindən qara ildırım təki uzandığının şahidi olacaqsınız.
Bu böyük səmavi üçbucağı meydana gətirən üç parlaq ulduz minilliklər boyu insana tanış olsa da “Yay Üçbucağı” adı yeni termin kimi 1930-cu illərdə Avstriya astronomu Osvald Tomas tərəfindən istifadəyə verilmişdir. Bu termin ingilis astronomu Ser Patrik Mur və alman-amerika əsilli müəllif H.A. Rey (O, ən çox “Maraqlı Corc” kitabları ilə tanınırdı, 1952-ci ildə yazdığı “Ulduzlar: Onları görməyin yeni yolu” əsərində bürc diaqramlarının təsvirini çəkirdi) tərəfindən 20 il sonra populyarlaşdırılmayana qədər az hallarda istifadə olunurdu.
Durbinlə baxdıqda müşahidəçilər Yay Üçbucağı bölgəsində müxtəlif dumanlıqları, nizamlı və nizamsız ulduz qruplaşmalarını seyr edə bilər. Açıq klasterlər Süd Yolunun diskində, xüsusən bizim qalaktika müstəvisinin “ekvatoru” yaxınlığında cəmləşib. Buna görə onları bəzən qalaktik qruplar da adlandırırlar (qalaktika qrupları qalaktika klasterləri ilə eyniləşdirilməməlidir). Yay Üçbucağına teleskopla baxdıqda 10-dan çox belə qalaktika qruplarını – parlaqdan zəifə qədər – görmək olar. Ulduz qruplarından yalnız biri baxımlı hesab edilsə də, hərəsinin öz gözəlliyi var və hər birini müşahidə etməyə dəyər. Üçbucağın Şimal-qərb hissəsindən başlayaraq əvvəlcə Şərqə, sonra Cənuba doğru baxaq.
NGC 6791
Liradakı NGC 6791 ulduz qrupunu görmək çox çətindir. O, təxminən 13,800 işıq ili məsafədə yerləşir və 9,5 parlaqlıq gücündə olan sönük, yığcam bir klasteri xatırladır. O, məqalədə təsvir etdiyimiz ən uzaq ulduz topasıdır. Parlaqlığı aşağı olduğundan qaranlıq səmadan başqa hər hansı bir yerdə bu obyekti durbinlə hədəfə alsaq xəyal qırıqlığına uğraya bilərik. 12 düymlük linza yaxşı bir başlanğıcdır, lakin göyün üzü şəffaf olarsa, görüntü aydın olmasa belə, NGC 6791 kiçik linzalarda görünməlidir. Bu klasterin təxminən 8 milyard yaşı var və onun bir çox ulduzunda anomal dərəcədə, böyük miqdarda metallar (heliumdan ağır elementlər) cəmləşib – astronomik paradoks, çünki qoca ulduzlar adətən metal baxımından kasad olur.
NGC 6819 ulduz topası Veqadan Sadra (Gamma [γ] Cygni) gedən yolun təxminən 60 faizi qədər məsafəsində yerləşir, yəni o, Sadr ulduzuna daha yaxındır. Ulduz topası 7.3 parlaqlıq gücündə olduğu üçün onu kiçik bir teleskopla görmək mümkündür, baxmayaraq ki, ulduzların sayı 6 düym və 10 düymlük diafraqma arasında əhəmiyyətli dərəcədə artır. Burada iki ulduz xətti qum saatı formasını əmələ gətirir, ortasında isə böyük sıxlıq müşahidə olunur. Ulduzlarla zəngin olan bu çoxluq bizdən 9000 işıq ili uzaqlığında yerləşir və yaşı Günəşin təxminən yarısı qədərdir.
NGC 6910
NGC 6910 klasteri Sadrdan 0,5° Şimalda yerləşir ki, bu da onu Qu bürcündə digər ulduz topaları arasında tapmaq üçün asan hədəfə çevirir. 7.5 parlaqlıq gücündə olan bu Y formalı ulduz qrupu kifayət qədər sönükdür, 6-8 düymlük teleskoplarda təxminən iyirmi ulduz (9 parlaqlıq gücündə) görünür. O, təxminən 70 ulduzdan ibarətdir və mürəkkəb formalı hidrogen və toz buludunun düz mərkəzində yerləşir, ən parlaq hissələri IC 1318 kimi təyin olunur. O, Qu OB9 Assosiasiyasının nüvəsini təşkil edir və bizdən 5600 işıq ili məsafədə yerləşir.
M29
M29 klasteri (NGC 6913) Qu bürcündə iki Messier cismlərindən biri sayılır. Digəri, M39, Yay Üçbucağından bir qədər kənarda yerləşir. 6.6 parlaqlıq gücündə olan M29 ərazidə ən parlaq ulduz qruplarından biri olsa da, ulduzlarının sayı azdır, cəmi 50-80 ulduzu var. Bu ulduz topasının təxminən 10 milyon il yaşı var, o həm də səmada gənc çoxluqlardan biridir. M29 həddindən çox parlaq B tipli ulduzların məcmusu olan Qu OB1 Assosiasiyasının tərkib hissəsidir. (Orion bürcündəki Rigel ulduzunu xatırlayın.) Bölgədəki toz buludları bu mavi nəhəngləri xeyli dərəcədə tutqunlaşdırıb, əks halda onlar 5200 işıq ili məsafədə çılpaq gözlə görünən parlaq obyekt formasını alardılar. Sözügedən çoxluq qalaktika müstəvisindən sadəcə yarım dərəcə aralıdır.
NGC 6834 klasterini Albireodan (Beta [β] Cygni) təxminən 5° Şərq-Şimal-Şərqdə görmək olar. 10,700 işıq ili uzaqlıqda, 7,8 parlaqlıq gücündə olan bu topa ulduzlararası toz tərəfindən tutulmuşdur. Bu çoxluq ancaq yaxşı durbinlə görünür; eni 6 fut olan ərazidə 25 ulduz axtarın. NGC 6834 topası kifayət qədər gəncdir – təxminən 65 milyon il yaşı var. Əgər klasteri tapmaq sizin üçün çətin deyilsə, Şərq-Cənub-Şərqdə 38 fut məsafədə yerləşən NGC 6842 planetar dumanlığı skan edin. Parlaqlığı aşağı olduğu üçün 12 düymdən böyük optika və yaxşı bir gecə tələb olunur.
NGC 6885 topası üçbucağın düz kənarında yerləşir. O, qərbə doğru daha çox ulduzu olan (6 parlaqlıq gücündə) Kiçik Tülkü bürcü 20-i kobud oval şəklində əhatə edir. 8 düymlük teleskopda topanın 30 ulduzu təxminən 15 fut genişlikdə bir sahəni əhatə edir. Bu klaster insanda bir qədər maraq doğurur. NGC 6885-dən bir qədər Şimal-qərbdə yerləşən NGC 6882 çoxluğu özünü bir qrup zəif ulduzların konsentrasiyası kimi göstərir. Bəzi mənbələr NGC 6882-ni Villiam Herşelin müşahidəsinə əsasən NGC 6885-lə eyniləşdirir, ancaq müasir kataloqlar onların ayrı klaster olduğunu göstərir. İohann Bayerin uranometriyası (ulduz atlası) NGC 6882-nin bir qədər sıx olduğunu, NGC 6885-in isə olmadığını qeyd edir. Bəs sən nə görürsən?
NGC 6823
Kiçik Tülkü bürcündəki NGC 6823 təxminən 30-dək ulduzdan ibarət, 7,1 parlaqlıq gücündə olan bir qalaktik qrupdur. Kiçik Tülkü OB1 Assosiasiyası kimi də tanınan bu çoxluq, konsentrasiya olunmuş çox gənc və olduqca isti ulduzlardan ibarətdir. Qrup, Sh 2-86 adlı zəif işıldayan bir dumanlığa qərq olub. Yaxınlıqda zəif parıldayan NGC 6820 dumanlığı yerləşir. Hubble teleskopun çəkdiyi fotoşəkillərdə Qartal Dumanlığında Yaradılış Sütunları adını qazanmış təsvir əks olunur. Belə ki, ulduz küləkləri hidrogen buludununun heykəlini yaradırmış kimi gövdəni və toz kürəciklərini qabardır. Təxminən 7600 işıq ili uzaqlıqda yerləşən bu obyektin bir qırağından o biri qırağına səyahət etmək üçün təqribən 50 işıq ili tələb olunur, baxmayaraq ki, o, okulyarda yalnız 12 fut enində görünür.
NGC 6830
Kiçik Tülkü bürcündəki NGC 6830, həmçinin Dumbbell Dumanlığından (M27) təxminən 2° Qərb-Şimal-Qərb tərəfdə yerləşir. Bu zəif klaster (7,9 parlaqlıq gücündə) təxminən 7800 işıq ili uzaqlıqdadır. Ən parlaq ulduzları X hərfi formasında sayrışır. Bir qədər zəif nümayəndələri zülmət gecə şəraitində 10 düymlük və ya daha böyük teleskopla yaxşı görünür.
NGC 6802 bu məqalədə təsvir etdiyimiz ən zəngin klasteridir (amma kiçik teleskoplarda heç nə görmək olmur). 8.8 parlaqlıq gücündə sayrışdığı üçün onu tapmaq çox asandır: o, Coathanger (Asılqan) asterizminin Şərq kənarında yerləşir. Kompakt 3 fut diametrində olan bu ulduz topasını yaxşı görmək üçün 8-12 düymlük teleskopdan istifadə etməyə çalışın. Ən parlaq ulduzları 13 parlaqlıq gücündə olan nümayəndələrdən bir az parlaq görünür. Qeyri-adi bir qutu formasına malik NGC 6802, bizdən 9000 işıq ili uzaqlıqda yerləşir ki, bu da onu siyahımızda ən uzaq hədəflərdən birinə çevirir.
Kiçik Tülkü bürcündəki NGC 6940 Yay Üçbucağının içərisində deyil, Yerə daha yaxın olduğu və daha intensiv parladığı üçün bu siyahıda onun adını çəkməyə bilməzdik. Təxminən 25 fut genişlikdə bir ərazini dolduran bu klaster 9 parlaqlıq gücündə və ya daha zəif olan 100-dən çox ulduzu özündə toplayır. Çoxluqda özünüzə yaxın bir neçə ulduz tapın. Qırmızı nəhəng ulduzlardan neçəsini görürsünüz? Ən güclü olan FG Vulpeculae, hər 86 gündə parlaqlığı 9-dan 9,5-ə qədər azalıb-artır. Bu çoxluq güclü supernovanın partlaması nəticəsində yaranmış Tül Dumanlığından təxminən 3,5° Cənub-qərbdə yerləşir.
Yay Üçbucağını müşahidə edərkən çoxlu səma cismlərini seyr etməyə imkan yaranır. Onun açıq klasterlərindən zövq aldıqdan sonra daxilinizdə saysız-hesabsız obyektləri izləmək hissi baş qaldıracaq. Bu nəhəng ulduz topasında çoxlu sayda qoşa və qrup şəklində sayrışan ulduzlar var ki, onlardan da ən məşhuru Albireodur. Enlibucaqlı diafraqma çoxlu ulduzlardan əmələ gəlmiş dumanlıqları müşahidə etməyə imkan yaradır. Tünd dumanlıqlar ulduz və hidrogen qazının parıltısı ilə kontrast yaradır. Ulduzların doğulduğu yerlərdən bezmisinizsə, planetar dumanlıqlar arasında yaşlı günəşləri axtarın.
Ulduzların doğulmasından tutmuş qürubunadək, qaranlıqdan işığa qədər hər şey Yay Üçbucağında var.
Bu nəhəng, qeyri-müəyyən formalı qalaktika o qədər diffuzdur ki, astronomlar onun arxasındakı uzaq qalaktikaları aydın görə bildikləri üçün onu “şəffaf” obyekt adlandırırlar.
Kataloqa NGC 1052-DF2 kimi daxil olan obyektin nə mərkəzi hissəsi, nə də spiral qalaktikalara məxsus qolları və diski var. Amma o, elliptik qalaktikaya da bənzəmir. Hətta onun kürəyəbənzər ulduz topaları da qəribədir: onlar digər qalaktikalarda rast gəlinən tipik ulduz qruplaşmalarından iki dəfə böyükdür.
Bütün bu özəlliklər sözügedən qalaktikanın ən qəribə cəhəti ilə müqayisədə o qədər də təəccübləndirmir: NGC 1052-DF2 qaranlıq materiyanın hamısı olmasa da, çox hissəsindən məhrumdur. Kainatın özəyini təşkil edən və gözlə görünməyən qaranlıq materiya qalaktikaların qurulması üçün bir əsasdır. O, qalaktikalarda görünən materiyanı – ulduzları və qazı dağılmağa qoymayan bir yapışdırıcıdır.
Haqqında danışdığımız galaktikada astronomların gözlədiyi kimi qaranlıq materiyanın ən çox 1/400 var. Amma bu ulduz topasının necə əmələ gəldiyi sirr olaraq qalır.
Qalaktik formalaşma bizim Süd Yolu kimi böyükdür, lakin o, qalaktikamızdakı ulduzların sayının yalnız 1/200 ehtiva etdiyi üçün diqqətdən yayınmışdı. Obyektin böyüklüyünü və solğun görünüşünü nəzərə alaraq, astronomlar NGC 1052-DF2-ni ultra diffuz qalaktika kimi təsnif edirlər.
Kürəvi ulduz topalarının rənglərinə əsaslanaraq deyə bilərik ki, NGC 1052-DF2-nin təxminən 10 milyard il yaşı var. O, təqribən 65 milyon işıq ili uzaqlıqda ömür sürür.
Təsvir 2016-cı il noyabrın 16-da Hubble-ın təkmilləşdirilmiş kamerası ilə çəkilib.
Yupiter günəş sistemində 5-ci planetdir və ən böyüyüdür. Yupiterin zolaqları və dairəvi fırtınaları su, amiakdan ibarət olan soyuq buludlardır. Atmosferi əsasən hidrogen və helium qazlarından ibarətdir. Yupiterin məhşur qırmızı ləkəsi Yerdən də böyük olan və yüz illərlə davam edən nahəng bir qasırğadır.
Bu planetin 50-dən çox peyki vardır. Alimlər daha çox “Qalileo peykləri” ilə maraqlanırlar. Bunlar 1610-cu ildə Qalileo Qaliley tərəfindən kəşf olunub və Yupiterin ən boyük dörd peykidir, Avropa, Kalisto, Hanimed və İo. Yupiterin, həmçinin üç halqası vardır, ancaq onları ayırd etmək çətindir.
Yupiter qədim Roma allahlarının padşahı adını daşıyır.
Ölçü və məsafə
69911 km olan Yupiterin radiusu Yerdən 11 dəfə enlidir. Əgər yer 50 qəpik ölçüsündə olsaydı, o zaman Yupiter basketbol topu boyda olardı.
Günəşdən 778 milyon km məsafədə olan Yupiter 5.2 astronomik vahiddə yerləşir. Bir astronomik vahid, qısaca AV, Günəşdən Yerə qədər olan məsafədir. İşıq Günəşdən Yupiterə 43 dəqiqəyə çatır.
Orbiti və oxu ətrafında fırlanması
Yupiter günəş sistemimizdə ən qısa günə malikdir. Yupiterdə bir gün 10 saata bərabərdi. Bu planetin Günəş ətradında fırlanması da çox maraqlıdır. Yupiter Günəş ətrafında orbitini 12 ilə başa vurur. Yupiter orbitinə münasibətdə 3 dərəcə əyilib. Və bu o deməkdir ki, planet tam şaquli vəziyyətdə oxu ətrafında fırlanır. Buna görə də bu planetdə fəsillər yaranmır.
Yaranması
Yupiterin formalaşması 4.5 milyard il bundan öncə Günəş sisteminin yaranması dövrünə təsadüf edir. O zaman Yupiter ətrafında olan qaz kütlələrini özünə çəkərək böyük nəhəngə çevrilmişdir. Əslində Yüpiterin tərkibi elə Günəşin tərkibidir. Sadəcə, Yupiter Günəşdən kiçik olduğu üçün alışa bilməyib.
4 milyard il bundan öncə Yupiter hazırkı orbitində qərarlaşaraq öz həyatını yaşamağa davam edib. O, günəş sistemində 5-ci yerdə dayanır.
Quruluşu
Yupiterin tərkibi Günəşə bənzəyir, əsasən hidrogen və helium qazlarından ibarətdir. Atmosferin dərinliyində təzyiq və hərarət artdıqca hidrogen maye halına düşür. Bu zaman planet sanki böyük dənizə çevrilir. Bu, bildiyimiz dəniz suyu deyil, hidrogen qazından ibarət və günəş sistemində ən böyük okeandır. Alimlər belə hesab edirlər ki, planetin mərkəzində təzyiq o qədər yüksəlir ki, elektronlar öz atomlarına sıxılır və bu zaman metalabənzər elektrik keçirmə qabiliyyəti yaranır. Belə hesab olunur ki, planetin oxu ətrafında sürətlə fırlanması onun zolaqlarında yüksək elektrik cərəyanı yaradır və bu da planetin maqnetik sahəsini artırır. Hələ indiyədək Yupiterin nüvəsinin qazdan və ya sərt metaldan ibarət olması məlum deyil. Ola bilsin ki, nüvənin mərkəzində hərarət 50.000 dərəcəyə çatsın və tərkibi dəmir və silikatlardan ibarət olsun.
Səthi
Nəhəng qaz yığnağı olduğundan Yupiterin sərt səthi yoxdur. Təsəvvür edin ki, kosmik gəmi Yupiterə enməyə çalışır. Bu zaman onun atmosferində belə uçmaq xəsarətsiz ötüşməyəcək. Yüksək dərəcədə və təzyiqdə olan qazlar ora eniş yapmaq istəyən komik gəmiləri dağıdacaq, əzəcək və əridəcək.
Atmosfer
Bu qazlı planetin atmosferi çox guman ki, üç qatdan ibarətdir və 71 km qalınlığındadır. Səmada axan buludlar çox guman ki, buzlu ammiak, orta təbəqədə isə ammiak və hidrosulfat kristallarından ibarətdir. Səthə yaxın təbəqədə isə qaz halında su buxarı ola bilər.
Planetin səthində görünən zolaqlar kükürd və fosfor tərkibli qazlardan ibarət ola bilər. Yupiterin 10 saat ərzində tam fırlanması qaz cərəyanlarının əmələ gəlməsinə səbəb olur. Bu zaman qazlar müxtəlif tərkibdə olduğu üçün fərqli zolaqlar əmələ gəlir.
Yupiterin sərt səthi olmadığından fırlanan qazlar dayana bilmir və buna görə də planetin atmosferində 100 illərlə çəkən fırtınalar əmələ gəlir. Fırtınalı Yupiterdə güclü küləklər əsir və küləyin ekvatorda sürəti saatda 539 kilometrə çatır. Planetin səthində olan böyük qırmızı ləkə Yerdən iki dəfə böyükdür və 300 ildir ki, müşahidəçilərin gözündən yayınmır. Bu yaxınlarda 3 o qədər də böyük olmayan ləkələr birləşib kiçik qırmızı ləkə yaratdılar.
Həyat mümkünlüyü
Yupiter və onun Qalileo peykləri: Ailəvi portret
Yupiterin mühiti hamımızın bildiyi həyat kimi yararlı deyil. Hərarət, təzyiq mühiti hədsiz etdiyindən canlı orqanizmlər burada həyata uyğunlaşa bilməz. Ancaq platentin peyklərində həyat mümkün ola bilər. Avropa həyt üçün yararlıdır və buna görə də orada həyat axtarılır. Belə guman olunur ki, peykin səthindəki donmuş suyun altında həyat axır.
Yupiter dörd böyük və çoxlu sayda müxtəlif peykləriylə kiçik günəş sistemini formalaşdırır. Yupiterin 53 peyki vardır. Onlardan 14-ü müvəqqəti xarakter daşıyır. Yupiterin 4 böyük peykləri olan İo, Avropa, Hanimed və Qalileo 1610-cu ildə Qalileo Qaliley tərəfindən müşahidə olunmuşdur. Bu peykləri biz Qalileo peykləri kimi tanıyırıq. İo vulkanik cəhətdən çox aktivdir. Hanimed günəş sistemində ən böyük peykdir (Merkuridən də böyükdür). Avropanın buzlu səthin altındakı okeanda həyat ola bilər. Bu onu çox maraqlı edir.
Halqa
1979-cu ildə NASA-nın Voyecer 1 kosmik aparatı tərəfindən Yupiterdə halqaların kəşfi böyük təəccübə səbəb oldu. Qalileo kosmik aparatın Yerə ötürdüyü məlumatlara əsasən belə qənaətə gəlmək olar ki, orada olan kiçik asteroidlər bir-birlərilə toqquşan zaman xırda hissələrə, hətta toz halına çevrilir və nəhəng planetin halqa sistemini əmələ gətirirlər.
Maqnitosfer
Yupiterin nəhəng maqnetik sahəsi Yerdən 16-54 dəfə güclüdür. O planetlə birgə fırlanır və elektrikləşmiş bütün hissələri arxasınca aparır. Planetin yaxınlığında olan maqnetik hissəcikləri ələ keçirir və öz cazibəsinə salaraq sürətləndirir. Bu zaman radiasiya yaranır və özünə yaxın olan peykləri və ya kosmik gəmini bombardıman edir.
