MƏMMƏD MƏMMƏDLİ

Kainatda gəzən ruh

  • Həsənin həyəcanlı monoloqu

    Xeyli yol getdik. Nəhayət, tunelin sonu göründü. Ordan işıq gəlirdi. Sürətimizi artırdıq. Yaxınlaşdıqca işıq get-gedə gurlaşır, böyüyürdü. Axırda o qədər gücləndi ki, gözlərimizi qamaşdırdı. Bir qədər sonra işığa alışdıq. Buna baxmayaraq tuneldən çıxmağa can atırdıq. Qarşıda çoxlu adam gördük. Onlar da bizim kimi bu zülmətdən qurtulmaq istəyirdi. Sonra sıxlıq yarandı. Adam əlindən tərpənmək mümkün deyildi.

    Kimsə gur səslə bizim sıraya düzlənməyimizi əmr etdi. Həmin o kimsə elə nərildədi ki, qorxumuzdan bir-birimizin arxasına keçdik və növbəmizi gözləməyə başladıq. Nə başınızı ağrıdım, çox gözlədik… Həmin o məxluqat əlində tutduğu uzun siyahıdan bir-bir adları oxuyurdu. Saçları uzun, boyu da bizdən hündür idi. Mən onu adama oxşatmadım. Kim olduğunu da bilmirdim. “Hüseynli Həsən” deyəndə dilim ağzımda dolaşdı. Çaşqınlıq içində dedim ki, mən Həsənəm, amma Hüseynli deyiləm. Mən Həsənli Həsənəm. O, bir qədər mənə baxdı, sonra nəzərlərini siyahıda gəzdirdi və dedi ki, “hə… düzdü… Sən qayıt geriyə, amma çalış ki, vaxtında çatasan!”

    Gəldiyim yolu dəli kimi qaçmağa başladım. Adamların arasından keçib əvvələ qayıdırdım. Tənginəfəs olmuşdum. Hiss edirdim ki, yan-yörəmdəkilər mənə həsədlə baxırlar. Amma mən onlara fikir vermirdim. Məqsədim gecikməmək idi.

    Birdən hardansa qabağıma bir it çıxdı. Mən qaçdıqca o da mənə qoşulub ayağıma dolaşırdı. Gah qabağa keçir, gah da arxadan məni çağırırdı. Ayağımla ona bir təpik ilişdirəndə heyvan dil açıb: “mənəm e, Akif, noolar, vurma”, – deyib, yazıq-yazıq zingildədi. Adını eşidəndə iti tanıdım. Keçən il kanalda boğulan Akif idi. Amma Ərafda nə gəzirdi, niyə it cildindəydi, bilmirdim.

    Nə başınızı ağrıdım, axır gəldiyim yerə çatdım. Qabağıma üç təpəgöz çıxdı. Torpaq rəngində idilər. Ucaboy, bizim kimi iki əlləri, iki ayaqları vardı. Mənimlə türkcə danışırdılar. Kim olduqlarını onlardan soranda, “size nereden geldiğimizi söylersek, bir şey anlıyacak mısın?” deyə cavab verdilər. Belə başa düşdüm ki, bu yadplanetlilər kainatın uzaq bölgələrindən gəliblər. Soruşdum, bəs mən evə necə qayıdım? Vaxtında çata bilməsəm məni torpağa tapşıracaqlar. “Endişelenme, eve zamanında varacaksın”, dedilər. Bir də onu dedilər ki, dünyalar arasında mübadilə aparırlar. Amma hansı mübadilədən bəhs etdiklərini ta onlardan soruşmadım. Hiss edirdim ki, yavaş-yavaş havalanıram…

    Qarşımızda qapqara bir kosmik aparat endi. Ona baxanda adamı lap vahimə basırdı. Həmin o təpəgözlər məni gəmiyə mindirib, yaşıl mayenin içinə atdılar. Bütün yolu çabalaya-çabalaya gətirdilər. Yadımda qalan elə bunlar oldu…

    (“Ərafın dərin qatlarında” hekayəsindən)

  • ABSURD XƏBƏRLƏR: İnsan sifətinə bənzər daş abidənin kölgəsi görünməyə başladı

    Mars planetin Sidoniya ərazisində gərgin döyüşlər davam edir.

    Marslıların bizdən gizləltdiyi – real görüntünü təhrif edərək insan sifətinə bənzər qranit abidə kimi qələmə verdikləri “səddin” sirri açılmaq üzrədir.

    NASA-da etibarlı mənbələrdən əldə edilən məlumata görə insanların “Warriors 1” və “2” döyüş gəmiləri artıq sözügedən abidənin 200 kilometrliyində eniş ediblər.

    Marslıların “Vahimə” silahı qaşısında yerlilərin cəsarətli ürəyi döyüşün hansı ssenari ilə bitəcəyinə bir qədər bulanıq fikirlər gətirir. Ancaq ümid etməyə dəyər…

    Qeyd edək ki, insanlar qonşu planetin əsl sahiblərini Günəş sistemindən süpürüb atmaq üçün boz məxluqlarla sövdələşmişdilər. Buna cavab olaraq marslılar bizi inkişafdan geri qoyacaqlarını, bir növ insan şüurunu qəfəsə salacaqlarını bəyan etmişlər. Nəticədə “partlayış” baş vermiş və hər iki tərəf arasında sağ qalmaq instinkti dərinləşmişdir.

  • ABSURD XƏBƏRLƏR: “Boz məxluqlar”ın bazası nüvə silahı ilə məhv ediləcək

    Mars planetində “boz məxluqlar”ın 4 bazası aşkar olunub. Yadplanetlilərin hansı işlə məşğul olmaları naməlum olaraq qalır.

    Azərbaycan Yerli Hava və Orbital Qüvvələr Komandanlığından verilən məlumata görə bazaların dördü Mariner çökəkliyində, ikisi qütblərdə, biri isə Olimp dağın zirvəsində – qayaların dərinliklərində yerləşir.

    Məlumatda qeyd olunur ki, bazalar arasında əlaqə qazılmış torpağın altında min kilometrlərlə uzanan boruyabənzər keçidlər vasitəsilə qurulub.

    Yerli Hava və Orbital Qüvvələr Komandanı cənab *** bildirib ki, Azərbaycan, Türkiyə və Yaponiyanın birgə tərəfdaşlığı ilə planetə missiya hazırlanır. Yaxın zamanlarda “boz məxluqlar”ın naməlum sığınacaqları əvvəlcə nüvə silahı, ardınca da kimyəvi bomba ilə məhv ediləcək.

  • ZÜLMƏTDƏN DOĞAN GÜNƏŞ

    (hekayə)

    Həyəcanla videonun başlanmasını gözləyirdim. Bilirdim ki, əməliyyata hazırlıq gedir. Gözüm tez-tez qolumdakı SEİKO saatında idi. Dörd dəqiqədən sonra kameranı yandırdılar. Əməliyyat otağında həkimi, beş nəfər köməkçisini və ağrıdan əziyyət çəkən yoldaşımı gördüm. Qadınların necə bir ilahi varlıq olduğunu həmin gün anladım.

    ***

    Divanda uzanıb televizora baxırdım ki, yoldaşım otağa girdi:

    – Aşkito, ürəyim sıxılır, elə bil havam çatmır.

    – Onda gedək oppalara. Havaya çıxan kimi əhvalın yüksələcək.

    – Kofe?

    – Hə, gedək bulvarda kofe içək. Həm də dəniz havası udaq. İndiki halında gəzmək sənə hava-su kimi lazımdı.

    Ömüşümün əhvalı pozulanda həmişə ona meşə fındıqlı kofe alıram. Özümə də birini götürürəm, amma yanında mütləq siqaret olmalıdır. Amma tüstü yoldaşıma pis təsir edir. Əlimi alışqana atan kimi o, məndən aralanır. O qədər kənara çəkilir ki, qıraqdan baxan bizim bir yerdə olmadığımızı düşünür.

    Həmin gün hava şaxtalı olmasa da külək belimi xəncər kimi kəsirdi. Ancaq hərəkət etdikcə bir tərəfdən qızınırdıq. Dəniz vağzalından gəzə-gəzə, sahilboyu “Dəniz Mall”a doğru getdik. Mən aradabir dayanıb fotokamera ilə xəzrinin üzünə duran zeytun və şam ağaclarını çəkirdim. Küləyin qəzəbinə gələn zeytun ağacları şəkildə saçyolan qadınları xatırladırdı.

    – Aşkito, soyuqdu, sonra çəkərsən – yoldaşım arxasını küləyə çevirib kapüşonun altından məni səslədi.

    Sürətimizi artırdıq və bulvarın adamsız xiyabanları ilə gəzə-gəzə Xalça Muzeyindən sola burulduq. “Dəniz Mall”a daxil olanda bayırdakı soyuq yanvar ayını tamamilə unutduq, canımız qızındı həm də içəridə təşkil olunan konsert proqramını izlədik. Sonra geyim dükanlarını gəzə-gəzə birinci mərtəbədəki kafedən yoldaşımın çox sevdiyi meşə fındıqlı qəhvə sifariş verdik. Ofisiant əlində kağız stəkana süzülmüş iki ətirli qəhvəni gətirən kimi yoldaşımın dodağı qaçdı.

    – Ömüş, soyuqda kofe içməyin ayrı ləzzəti var ha, – dedim.

    O, da gülümsəyərək gözlərimə baxdı:

    – Mən bilirəm sən nəyə görə onu bayırda içmək istəyirsən…

    Dəniz tərəfdəki çıxışdan keçib yenidən yanvar ayına düşdük. Bir cüt göyərçin əlimizdə yem olduğunu zənn edib yanımıza qondu. Yoldaşım çevrilib onlara baxdı:

    – Göyərçinləri heç sevmirəm, – deyəndə təəccübləndim.

    – Nə üçün? – deyib, əlimi alışqana atdım.

    – Yaraşıqlı deyil, görünüşü pisdi, həm də çoxdular.

    Bu zaman bir qağayı başımızın üstündə dövrə vurub üzü dənizə tərəf süzdü. Onun incə manevr etdiyini gözü alan yoldaşım nazla başını quşun getdiyi səmtə çevirdi.

    Amma qağayı… səviyyədir, görürsən necə incə quşdur?

    – Bəs sən onun ayaqlarına fikir vermisən?

    – Yox, necədir ki?! – təəccüblə məndən soruşdu.

    – Ördək kimi ayaqları var, – deyib, siqareti yandırdım.

    Dalğaların sahilə çırpıldığı yerdə qağayılar qayaların üstündə qanadlarını açıb, lələklərini küləkdə qurudurdular. Bir neçəsi başımızın üstə dövrə vurur, sürahiyə, skamyalara qonub, qışqırışa-qışqırışa adamlardan yem istəyirdilər. Bizi görən kimi yan-yörəmizə yığışdılar.

    – Gəl sənin qağayılarla şəklini çəkim, – deyib, yoldaşımı fotokameramda kadra aldım.

    Bir-iki foto çəkmişdim ki, ömüşüm əlləri ilə qarnını tutub həyəcanla mənə baxdı. Üzündəki ağrılı ifadədən narahat olsam da ürəyimə ipisti sevinc doldu. Hava qaralmamış taksiyə minib evə qayıtdıq. Pilləkənləri qalxanda yoldaşımın yenidən sancısı tutdu. Birtəhər mənzilə çatdıq, divanda əyləşib, vaxtı gözlədik. Gözüm saatda idi…

    Yaşyarım olanda anamın mənə südlü manna sıyığı yedirtməsi yadıma düşdü. Eyvanda balaca “zayçik” taburetdə otuzdurub, özü də qapının arasında çöməlmiş halda, qaşıqla götürdüyü sıyığı üfürə-üfürə quş balasını yedirdən təki ağzıma qoyardı. O vaxtdan sevirəm bu yeməyi. Yəqin mannaya görə bu epizod hələ də xatirəmdən silinməyib.

    Yoldaşımın ağrıdan zarıldaması məni uşaqlıq xatirələrimdən ayırdı. Hiss etdim ki, vaxtdı. Ömüşüm bir anlıq ağrısını udaraq həyəcanqarışıq təbəssümlə üzümə baxdı:

    – Aşkito, məni doğum evinə apar… deyəsən, bəbiş gəlir…

    Cəld paltomu geyinib həyətə düşdüm. Binanın qarşısında dayanan taksilərdən birini blokun qarşısına çəkməyi xahiş etdim. Çox həyəcanlı idim. Necə də olmayım, axı ilk övladım dünyaya gəlirdi. Allahdan qızımın sağ-salamat dünyaya gəlməsini istəyirdim. Pilləkənləri qaça-qaça mənzilə qalxdım. Ömüşüm paltosunu geyinib, dəhlizdəki oturacaqda məni gözləyirdi.

    Qapını arxamızca bağladıq. Qolundan tutub mərtəbələri asta-asta endik.

    Maşın doğum evinə yol aldı. Bizi qarşılayan tibb bacısı həkimə zəng vurub ömüşümü doğum otağına aparanda mən ödəniş etmək üçün kassaya yaxınlaşdım. Qolumdakı SEİKO saatına baxdım, 18:30-u göstərirdi. On dəqiqədən sonra həkim gəldi. Gözləri axırdı. Elə bil bütün sutkanı oyaq qalmışdı. Yaxınlaşıb yoldaşımın adını və soyadını çəkdim. “Həkim, bəbişimə kömək edin gəlsin” – deyəndə sönük bir təbəssümlə üzümə baxdı və bir söz demədən əməliyyat otağına qalxdı.

    Doğuşu monitordan canlı izləmək üçün məni birinci mərtəbədəkı xüsusi otağa dəvət etdilər. Həyəcanla videonun başlanmasını gözləyirdim. Bilirdim ki, doğuşa hazırlıq gedir. Gözüm tez-tez qolumdakı SEİKO saatında idi. Dörd dəqiqədən sonra kameranı yandırdılar. Əməliyyat otağında gözlərindən yuxu tökülən həkimi, beş nəfər köməkçisini və ağrıdan əziyyət çəkən ömüşümü gördüm. Qadınların necə bir ilahi varlıq olduğunu həmin gün, yanvarın 15-də anladım.

    Nədənsə videonun səsini almışdılar. Bir gözüm həkimdə, o biri gözüm yoldaşımda qalmışdı. Onların hər bir hərəkəti mənimçün bir möcüzə idi. Elə bil səssiz kino izləyirdim. Bir anda gözlərimin önündən XIX əsrin sonlarında Lümyer qardaşlarının nümayiş etdirdiyi “Qatarın La-Syotaya gəlişi” lenti ötdü keçdi. Mən də o dövrün insanları kimi qorxuyabənzər həyəcan hissi keçirirdim. “Aha, deyəsən, bəbiş gəlir. İndi ata olacam!” – işıq sürətilə düşündüm. Bəbişin başı görünəndə sevinməyə macal tapmamış yerimdə donub qaldım – həkim huşunu itirib, yerə yıxılmışdı. Bu zaman ekran ağardı, elə bil içərini duman basdı. “Nə baş verir orda?” – özümdən ixtiyarsız qışqırdım…

    Görüntü yavaş-yavaş bərpa olunanda əməliyyatxanadakıların qorxu içində dağılışdığını gördüm. Ağappaq işıq zərbəsi çaxnaşma yaratmışdı. Yuxarı mərtəbədəkilər klinikanı tərk etməyə başlayanda təşviş dalğası mənə çatdı. Dəli kimi yuxarı götürüldüm.

    Dəhlizdə bəbişin çığırtısı binanı tərk etməyə tələsən adamların səsinə qarışmışdı. İçəri girdim. Həkim yerdə sərili vəziyyətdə sönmüşdü. İşıqlı dünyada gözünü açmağa qorxan qızımı qollarını özünə sıxıb çığıran yerdə görəndə ürəyim bir az rahatlaşdı. Möcüzə! Qızım həkimin köməyi olmadan, özü gəlmişdi dünyaya. Sevincimdən yoldaşımı səslədim:

    – Ömüş!

    Yoldaşım cavabında:

    – Aşkito, uşaq necədi? – deyib, zəif və narahat səslə xəbər aldı.

    – Yaxşıdı, ömüş… – diqqətlə uşağa baxıb – amma bir az qəribə görsənir – dedim.

    – Bəbişi mənə göstər!

    Uşağı əlimə alıb, göbəyini kəsmək üçün yan masada gözümlə kəsici bir alət axtardım. Qızımı əlimdən yerə qoymadan o biri əlimlə həkim qayçısını götürdüm. Göbəyini kəsib, yanağından öpdüm.

    – Bu, bizim bəbişdi? Gözləri çox iridi, yupyumrudu, həm də bir-birindən çox aralıdı. Normal deyil, elə bil…

    – Ver mənə, qızımı görmək istəyirəm.

    Uşağı qucağına qoyanda yoldaşım onu əlinə alıb bağrına basdı. Uşaq anasını tanıyırmış kimi səsini kəsdi.

    – Əlbəttə bizim bəbişdi, Günəşim mənim!

    – Ömüş, klinikadakılar gediblər. Burda bizdən başqa heç kəs qalmayıb, – dedim.

    Günəşi mələfə ilə bələdim, sonra da paltomu əynimdən çıxarıb onu arasına qoydum, yaxşıca bükdüm ki, soyuq dəyməsin. Yoldaşım qolumdan tutdu və biz asta-asta pilləkəni endik.

    Bayıra çıxanda artıq gecə idi. Səhərdən əsən dəli külək binaların arasında qıvrılıb ərimişdi. Soyuqdan donan yoldaşım özünü mənə sıxdı:

    – Aşkito, evimizə üçlükdə qayıdırıq…

    Başımı yuxarı qaldıranda gözlərim qamaşdı. Havada fırlanan yadplanetli kosmik gəmi üzümüzə şəfəq saçırdı. Soyuq yanvar ayında qəlbimi isidən bu işıq lopası həyatımı büsbütün dəyişdi. Çünki o, bizə Günəşi hədiyyə etmişdi.

    Yanvar, 2023

    Məmməd MƏMMƏDLİ

  • Qarda sənin qan ləkən – Qabriel Qarsia Markes

    Axşamtərəfi sərhədə çatanda Nena Dakonte gördü ki, toyda barmağına taxdığı nişan üzüyü qana bulaşıb. Yun adyala bürünmüş jandarm Pireney dağlarından əsən güclü küləyə sinə gərərək bir əlində fənər yırğalana-yırğalana sərhəd keçid məntəqəsinə gələnlərin pasportlarını yoxlayırdı. İkisinin də pasportu diplomatik idi. Sənədlərin qaydasında olduğuna baxmayaraq, o, fənərin işığını gənclərin üzünə salıb şəkillə tutuşdurdu. Nena Dakonte balaca bir qızcığaza bənzəyirdi. Bal rəngində şəffaf dərisi tutqun, darıxdırıcı yanvar axşamında hələ də Karib günəşini əks etdirir, gözləri isə xoşbəxt quş gözlərinə bənzəyirdi. Əynində bütün sərhəd qarnizonun bir illik maaşına belə, alınması mümkün olmayan, boynuna qədər büründüyü xəz dərili palto vardı. Sükan arxasında olan həyat yoldaşı Billi Sançes qızdan bir yaş kiçik idi, həm də çox yaraşıqlı görünürdü. Əynində dama-dama şotland gödəkcəsi, başında beysbolçu papağı vardı. Yoldaşından fərqli olaraq, hündürboy və idmançılara xas olan bədən quruluşuna malik idi. Möhkəm çənəsi elə bil dəmirdən tökülmüşdü. İlk baxışda dalaşqan adam təəssüratı bağışlayır, eyni zamanda utancaq görünürdü. Və hər ikisinin imkanlı olduğunu təsdiqləyən, kapotundan bəbir mırıltısı gələn metalik rəngli, bahalı maşın idi. Belə maşın keçid məntəqəsində hər vaxt görünməzdi. Arxa oturacaqlar təzə çamadanlarla və hələ də açılmayan hədiyyə qutuları ilə dolu idi. Orada həmçinin kurortların birində nəzakətli quldura rast gəlməzdən əvvəl, onu ehtizaza gətirən Nena Dakontenin tenor saksofonu da vardı.

    Jandarm möhürlədiyi pasportları ona qaytaranda Billi Sançes yoldaşının yaralı barmağına işarə edərək əczaxananın harada olduğunu soruşdu. O da küləyin vıyıltısında güclə eşidiləcək səslə qışqırdı ki, “əczaxananı Hendayedə soruşun, Fransa tərəfdə”… Məntəqədə masa arxasında oturan Hendaye jandarmları da kart oynaya-oynaya çörəyi yetimdoyduran stəkana süzdükləri çaxırda isladaraq hoppuldatmaqlarında idilər. Oturduqları yer isti və işıqlı olduğundan burunlarının ucunu belə bayıra çıxarmağa tənbəllik edirdilər. Ancaq bahalı maşını görən kimi pəncərədən əllərilə Fransaya keçməyi işarə etdilər. Billi Sançes bir neçə dəfə siqnal versə də, jandarmlar heç nə başa düşmədilər və onlardan biri pəncərəni açıb üstünə elə qışqırdı ki, vıyıldayan külək ona muştuluq oldu:

    – Merde! Allez-vous-en! (Zibil! Rədd ol burdan!)

    Vəziyyəti belə görən Nena Dakonte paltonun yaxalığını qulağına qədər qaldırıb maşından düşdü və təmiz fransız dilində əczaxananın yerini soruşdu. Jandarm nəfəri isə ordundakı çörəyi çeynəyə-çeynəyə yolu göstərməyin onun işi olmadığını deyib, tez də pəncərəni bağladı. Ancaq xəz dərili, gözqamaşdırıcı paltoya bürünən qızın yaralı barmağını sovurduğunu görəndə onu vəhşətli gecənin məlakəsi sayıb dediyi sözdən peşman oldu və bundan sonra onlara izah etdi ki, ən yaxın şəhər Biarritsdir. Ancaq qışın belə oğlan çağı canavartək ulayan küləkdə düşündü ki, açıq əczaxana bəlkə də bir az irəlidə, Bayonnada tapıla.

    – Bu çox ciddidir? – deyə, xəbər aldı.

    – Heç. – Nena Dakonte brilliant üzüklü barmağını ona göstərərək güldü. – Sadəcə tikan batıb.

    Bayonnaya çatmamış yenidən qar yağmağa başladı. Hələ saat yeddi tamam deyildi, amma çovğun olduğundan küçələr boş, qapılar bağlı idi. Heç yerdə əczaxana tapmadıqlarından yollarına davam etməyə qərar verdilər. Bu qərar deyəsən Billi Sançesin xoşuna gəldi. Onun nadir avtomobillərə dəli bir sevgisi vardı. Heç vaxt Bentli markalı maşın sürməmişdi. Bu maşını valideyn borcunu yerinə yetrimək istəyən imkanlı atası oğlunu sevindirmək üçün toy günündə sürpriz olaraq hədiyyə etmişdi. Sükan arxasında özünü o qədər rahat və bəxtiyar hiss edirdi ki, nə qədər sürsə də, yoruldum demirdi. Bu gecə Bordo şəhərinə çatacağına əmin idi. Şəhərin Splendid mehmanxanasında yeni evlənənlər üçün nömrə kirayələmişdilər və heç bir külək-çovğun onların istəyinə mane ola bilməzdi. Amma Nena Dakonte Madriddən bəri saqqız kimi uzanan yolda çox yorğun görünürdü. Elə bil qarın üzərində keçi ləpirinin açdığı ciğırla irəliləyirdilər. Bayonnadan çıxandan axan qanı dayandırmaq üçün baş barmağını dəsmalla yaxşıca sıxıb bağlayandan sonra maşının arxa oturacağında yuxuya getdi. Billi Sançes bundan yalnız gecə yarısı qarın kəsdiyini, şam ağacları arasında küləyin səngidiyini və kolluqların başı üstündə asılmış səmada buzlu ulduzların sayrışdığını görəndə xəbər tutdu. O, Bordonun yuxuya dalmış küçələrilə ötüb keçdi və yanacaq doldurmaq üçün maşını yalnız yolun qırağındakı məntəqədə saxladı, çünki birnəfəsə Parisə qədər sürmək həvəsində idi. 25 min funt sterlinq dəyərində olan “oyuncağına” o qədər aludəydi ki, yanında barmağı qan içində, üzü şəfəq saçan və məsum uşaq kimi yuxuya gedən xanımının da onun kimi xoşbəxt olub-olmadığını heç düşünmədi.

    Onlar üç gün əvvəl buradan 10 min km uzaqda, Kartaxena de İndiasda ailə həyatı qurmuşdular. Gənclərin evliliyinə oğlanın atası təəccüblənmiş, qızın valideynləri isə heç sevinməmişdilər. Özü də gənclərin xeyir-duasını ölkənin baş arxiyepiskopu vermişdi. Onlardan savayı heç kim bu gözlənilməz məhəbbətin təməlinin necə və harda qoyulduğunu bilmirdi. Bu sevgi münasibətləri toydan üç ay əvvəl, bazar günlərinin birində, Marbelya çimərliyində qadınların soyunma otağına Billi Sançesin quldur dəstəsinin hücumu zamanı başlamışdı. Nena Dakontenin 18 yaşı təzəcə tamam olmuşdu. İşveçrədə oxuduğu məktəbdən yenicə qayıtmışdı. Dörd dildə səlis danışır, tenor saksofonunda məharətlə ifa edirdi. Həmin gün dənizə, çimərliyə gəlmişdi. Çimərlik paltarını geyinmək üçün əynini təzəcə soyunmuşdu ki, birdən qonşu kabinələrdə çaxnaşma düşdü. Yan otaqlarda qışqırıq səsləri eşitsə də, nə baş verdiyini anlamadı. Qapısının cəftəsi qopub bir tərəfə düşəndə qarşısında gözəl bir dələduzun dayandığını gördü. Əynində tək leopard dərisinə bənzər qısa şort vardı. Bədəni isə elastik, incə və sahildə yaşayanlarda olduğu kimi gündən qaralmışdı. Sağ biləyinə Roma qladiatorlarının taxdığı metal bilərzikdən keçirmişdi, qoluna da onu ölümcül bir silaha çevirən zəncir dolamışdı. Boynundan asdığı dini medalyon isə hər dəfə nəfəs aldıqca səssizlikdə qorxmuş ürəyin döyüntülərinə qoşulurdu. Məktəbin aşağı siniflərində bir yerdə oxumuşdular, birlikdə ad günlərində neçə-neçə pinyata (içi dolu şirniyat qabları – red.) sındırmışdılar. İkisi də hələ kolonializm dövründən şəhərin vəziyyətinə baxan bir əyalətin tanınmış sülalələrindən idilər. Ancaq aradan illər keçdiyindən ilk baxışdan bir-birini tanımamışdılar. Nena Dakonte özünü itirdiyindən, çılpaq bədənini belə gizlətməyə macal tapmamışdı. Billi Sançes özünü lap uşaq kimi apardı: əynindəki qısa şortu dizinə qədər aşağı salıb qalxmış vəhşı ilanını ona göstərdi. Qız təəccüb etmədən oğlanın gözlərinin içinə baxdı.

    – Mən ondan daha bərkini və böyüklərini görmüşəm, – içindəki qorxusuna qalib gələrək – özünü yığışdır, mən sənin üçün qaradərili deyiləm.

    Düzünə qalsa, Nena Dakonte bakirə idi, özü də həyatında bir dəfə də olsun çılpaq kişi görməmişdi. Bu vaxt Billi Sançes hirsindən barmaqlarını sıxaraq əlinə doladığı zəncirlə divara yumruq vurdu. Güclü zərbədən əli zədələndi. Nena Dakonte onu öz maşınında xəstəxanaya çatdırdı, əli sağalanacan ona kömək etdi, sonda isə odlu məhəbbətlə məşğul olmağa başladılar. Bütün cansıxıcı iyun ayını dörd Dakonte nəslinin yaşadığı evin daxili terasında keçirdilər. Qız saksofonda dəbdə olan mahnılar çalır, qolu gipsə salınmış sevgilisi isə hamakda uzanaraq yellənə-yellənə onu izləyirdi. Evin körfəzdəki iylənmiş su anbarına açılan iri pəncərələri vardı. Bu, La Manqa məhəlləsində ən köhnə, ən böyük və şübhəsiz ən səliqəsiz evlərdən biriydi. Ancaq Nena Dakontenin saksofon çaldığı şahmat formasında plitələr düzülmüş teras, saat dörddən sonra cənnət məkana çevrilirdi. Terasın qarşısında, manqo və banan ağacları olan kölgəli həyətdə evdən də qədim, ailə üzvlərindən xatirə qalan adsız bir qəbir vardı. Hətta, belə bir ziyalı ailədə musiqidən başı çıxanlar saksofonu anoxronik bir alət sayırdı. Qızın nənəsi saksofonu ilk dəfə eşidəndə: “elə bil gəmi fit verir”, – demişdi. Anası hey çalışırdı ki, qızı saksafonu bu cürə çalmasın, belə hesab edirdi ki, musiqidə hissiyatlı çalğı vacib deyil, amma qız rahat olsun deyə, ayaqlarını aralayır, ətəkliyini dizindən yuxarıya qədər qaldırırdı. Anası: “Mənə maraqlı deyil hansı alətdə çalırsan, əsas odur ki, ayaqlarını aralamayasan”, – deyirdi. Ancaq gəmidən gələn səs Billi Sançesin çöhrəsindəki kədərə qalib gəlirdi. Nena Dakonte vəhşi ad qazanmış, varlı ailədən çıxan bu kobud oğlanın arxasında qorxaq bir yetimi kəşf etmişdi. Əli sağaldıqca bir-birlərinə elə öyrəşdilər ki, yağışlı axşamların birində qız onu yatağına dartanda bu yaxınlığın çılğın məhəbbətə keçməsi oğlanı heyran etdi. Bütün gecəni evdə tək qaldılar. Hər gün bu saatlarda, demək olar ki, iki həftə ərzində divardan asılmış hərbiçi portretlərin önündə, vaxtilə cənnət görmüş sevgidən doymayan nənələrin yatdığı bu əfsanəvi çarpayıda lüt-üryan uzanaraq oynaşırdılar. Sevişməyə ara verəndə isə çılpaq haldaca açıq pəncərədən içəri dolan mehin altında körfəzdəki gəmilərin ifunətini iyləyir, bayırdan gələn səsləri – banan ağacları altında qurbağaların qurultusunu, adsız qəbirdən süzülən damcıların pırıltısını dinləyir və əvvəllər heç vaxt diqqət etmədikləri həyatın təbii gözəlliklərini seyr edirdilər.

    Nena Dakontenin valideynləri evə qayıdanadək onlar sevgidə o qədər təcrübə qazandılar ki, dünya onların gözündə bir eşq aləmi olduğundan harda gəldi istədikləri kimi sevişir, hər dəfə də eşqi sanki yenidən kəşf edirdilər. Əvvəlcə onlar bu işlə atanın oğlu qarşısında günahını yumaq üçün ona bağışladığı idman maşınında məşğul oldular. Maşından bezəndən sonra ilk dəfə tanış olduqları yerdə, Marbelya çimərliklərindəki boş kabinələrdə sevişməyə başladılar. Hətta noyabr karnavalında üzlərinə maska taxıb hələ bir neçə ay əvvəl Billi Sançesə və onun “kadeneros” quldur dəstəsinə dözən mamasantasların köməyilə köhnə Getseman qulları məhəlləsində kirayə götürdükləri boş otaqlarda görüşdülər. Nena Dakonte əvvəllər saksofona bağlandığı kimi şəhvət dənizinə elə baş vurdu ki, şuluq Billi Sançes qızın “mən sənin üçün qaradərili deyiləm” sözlərini xatırlayanda nə demək istədiyini indi anladı. Billi Sançes hər zaman ona nəvaziş göstərmişdi. Evlənən andan bir-birlərini həmin şövqlə sevməyə davam edirdilər. Təyyarə Atlantik okeanın üzərindən keçdiyi vaxt stüardessalar yuxu bişirəndə onlar özlərini darısqal tualetə verib həzz almaq əvəzinə gülməkdən qarınlarını tuturdular. Onlar yalnız toydan bir gün sonra Nena Dakontenin iki aylıq hamilə olduğundan xəbər tutdular.

    Madridə çatanda özlərini heç də sevgidən doymuş hiss etmirdilər, əksinə, yenicə evləndikləri üçün anbarlarında kifayət qədər barıt vardı. İkisinin də valideynləri tədarük görmüşdü. Hələ təyyarədən düşməmiş məmur atasının tapşırığı ilə Nena Dakonte üçün dəridən hazırlanmış ağ rəngli bahalı bir palto ilə pişvazına çıxmışdılar. Billi Sançesə isə toy münasibətilə həmin qışın dəbi olan qoyun dərisindən gödəkcə və hava limanında ona sürpriz edəcəkləri, markası bilinməyən maşının açarlarını gətirmişdilər.

    Ölkənin diplomatik nümayəndələri də onları rəsmilər üçün təyin olunan salonda qarşıladı. Səfir və həyat yoldaşı hər iki ailənin çoxdankı tanışları idi. Səfir ixtisasca həkim olduğundan Nena Dakonte dünyaya gələndə doğuşda iştirak etmişdi. O, yenicə evlənənləri elə bir tər qızılgül dəstəsilə qarşıladı ki, onun yanında şeh damcısı belə süni görünürdü. Özünü itirmiş qız səfiri və yoldaşını sevincək salamladı və həddi-buluğa çatmamış ərə getdiyi üçün bir az da sıxılantəhər oldu. Gülləri alanda tikanı barmağına batdı. Qız ağrısını güclə udaraq üzünə təbəssüm verdi.

    – Mən bunu qəsdən elədim ki, barmağımdakı üzüyü görsünlər, – ərinə tərəf astadan pıçıldadı.

    Həqiqətən də, bütün diplomatik heyət üzüyün gözəlliyinə heyran qaldı. Təkcə üzüyün qaşına görə deyil, həm də onun çox qədim və yaxşı qaldığına görə qiymətli olduğunu düşündülər. Qızın barmağından axan qana isə heç kəs fikir vermədi. Sonra ordakıların diqqəti maşına yönəldi. Səfir maşını hava limanına gətirməklə, hətta onu sellofanlayıb üstünə də qızılı rəngdə bant bağlatdırmaqla məzəli iş görmüşdü. Ancaq Billi Sançes onun bu incə yumoruna dəyər vermədi. Maşını görmək arzusu ilə alışıb yanan gənc üstünə çəkilmiş örtükdən yapışıb onu bir dartımla kənara elə atdı ki, az qala nəfəsi kəsiləcəkdi. Qarşısında üstüaçıq, dəri salonlu son model Bentley dayanmışdı. Göyün üzü kül rənginə boyanmışdı, sazaq adamı elə kəsirdi ki, havada dayanmaq olmurdu. Ancaq Billi Sançes soyuğu qətiyyən hiss etmirdi. O, maşını tam öyrənənəcən səfirliyin əməkdaşlarını bayırda saxladı. Onlar da soyuqdan az qala donduqlarını nəzakət xatirinə dillərinə belə gətirmədilər. Sonra səfir Billi Sançesin yanında əyləşib ziyafət zalına gedən yolu onlara göstərdi. Yolboyu onu şəhərin görməli yerlərilə tanış edirdi. Lakin maşının sehrinə düşən Billi Sançesin gözü ətrafı görmürdü.

    İlk dəfəydi ki, doğma yurdundan kənara çıxmışdı. Vətənində eyni kursu dəfələrlə keçərək bütün özəl və dövlət kolleclərində olmuşdu. Axırda hamının ondan acığı gəlməyə başladı. Şəhərin fərqli görünüşü, günün günorta çağı evlərdə yandırılan çil-çıraqlar, yarpaqlarını tökmüş ağaclar, dənizin uzaqda olması – bütün bunlar onda tənhalıq hissi doğururdu. Beləliklə də özündən xəbərsiz az vaxt içərisində tənhalığın qurbanı oldu. Bu arada qəfil və səssiz gələn bir qasırğa ətrafı caynağına aldı… Fransaya səyahət etmək üçün naharı bitirib səfirin evindən çıxanda şəhəri ağappaq qarla örtülü gördülər. Belə bir şəraitdə Billi Sançez maşını tamamilə unutmuşdu. Sevindiyindən hamının gözü qarşısında qışqırıb qarı üzünə sürtməyə başladı, hətta yerə də sərələndi.

    Nena Dakonte yaralı barmağından qan açıldığını ilk dəfə Madriddəki qasırğadan sonra gördü. Qız təəccübləndi, çünki rəsmi ziyafətlərdən sonra italyanca ariya oxumağı sevən səfirin xanımını saksofonla müşaiyət etdiyindən barmağından axan qandan xəbəri olmamışdı. Sərhədə gedən ən yaxın yolu ərinə göstərdikcə elə hey qanayan barmağını özündən ixtiyarsız sovururdu. Yalnız Piriney dağlarına çatanda əczaxana axtarmaq ağlına gəlmişdi. Son günlərin yorğunluğuna təslim olaraq yuxuya gedəndə maşının suyun üstü ilə getdiyini gördü, az sonra üzündə ağrılı ifadə ilə oyananda isə barmağına bağladığı dəsmal hələ uzun müddət yadına düşmədi. Maşının panelində işıldayan saata baxdı. Əqrəblər 3-ü göstərirdi. İndi harada olduqlarını xatırlamağa çalışdı. Və başa düşdü ki, Bordo, Anqulem və Puatye şəhərlərini keçiblər, Loira dambası boyu gedirdilər. Ayın şöləsi sanki dumanlıqda boğulur, şam ağaclarının arasından çıxan qəsrlərin silueti isə kabus haqqında olan nağıllara bənzəyirdi. Nena Dakonte ərazini tanıdığından başa düşdü ki, Parisdən üç saatlıq məsafədədilər. Billi Sançes də cəsur bir qəhrəman kimi sürməyinə davam edirdi.

    – Sən vəhşisən, – qız dedi. – On bir saatdır heç nə yemədən maşın sürürsən.

    Təzə maşın şərab kimi onun ağlını başından almışdı. Özü də təyyarədə az yatmışdı. Səhər tezdən Parisə çatanda da özünü gümrah hiss edirdi.

    – Mən hələ də səfirlikdə yediyimin üstündəyəm, – dedi. – Bir də ki, camaat Kartaxenada indilərdə kinoteatrdan çıxır. Orda axşam saat 10 olar.

    Nena Dakonte ərinin sükan arxasında yuxuya gedəcəyindən qorxurdu. Madriddə onlara hədiyyə verilən qutulardan birini açıb ağzına bir parça şəkər portağalı qoymaq istədi, amma əri əlilə onu rədd etdi:

    – Erkəklər şirniyyat yemir, – dedi.

    Orleana çataçatda duman çəkildi və ayın işığı üstü qarla örtülü tarlaları aydınlatdı. Ancaq yolda Parisə tərəvəz və şərab daşıyan yük maşınlarının əlindən hərəkət etmək olmurdu. Nena Dakonte ərinə maşını sürməkdə kömək etmək istəsə də, bunu deməyə cürət etmirdi. Çünki səfərə çıxmazdan qabaq Billi Sançes ona demişdi ki, dünyada ən böyük təhqir yanında əri ola-ola sükanı arvada tapşırmaqdır. Qız beş saat yatdığı üçün beyni ayıq idi. Hətta Fransa mehmanxanalarında dayanmadıqlarından məmnun idi. O, bu yerləri yaxşı tanıyırdı. Uşaq vaxtı valideynləri ilə Fransanı qarış-qarış gəzmişdi. “Buralar dünyanın ən gözəl mənzərəli yerlərindən biridir. Amma ürəyin yansa belə, sənə bir içim su verən adam tapılmaz”, – dedi. Nena Dakonte o qədər ehtiyatlı idi ki, özü ilə sabun və gigiyenik kağız götürmüşdü. Bilirdi ki, Fransa mehmanxanalarında sanuzelə sabun qoymurlar. Gigiyenik kağızlar isə ötən həftə oxuduqları, səliqə ilə kəsərək qarmağa keçirirdikləri qəzetlər idi. Təəssüf ediləsi bir şey də vardı ki, gecəni sevişə bilmədilər. Dərhal ərindən təklif gəldi:

    – Elə indi ağlımdan keçdi ki, dəli aşiqlər kimi birbaşa qarın üstünə uzanaq. Elə burada. İstəyirsən?

    Nena Dakonte ərinin sözlərini ciddi qəbul etdi. Yol boyu səmadakı ay pambıq kimi torpağı örtən yumşaq qarı işıldadırdı. Lakin Parisə yaxınlaşdıqca hərəkət daha da intensivləşir, işıqlandırılmış zavod kompleksləri görünür və yol qırağında velosiped sürənlərin sayı artırdı. Qış olmasaydı, yəqin bu vaxtda günəş öz şəfəqlərini çoxdan başlarının üstündən ətrafa səpələmişdi.

    – Yaxşı olardı ki, Parisə çatmağımızı gözləyək, – Nena Dakonte dedi. – Orada təmiz mələfələrin üstündə daha isti olar, normal ailələrdə olduğu kimi.

    – İlk dəfədir ki, bu təklifimdən imtina edirsən, – əri dedi.

    – Bəli, – o cavabı yubatmadı. – Axı biz təzəcə evlənmişik.

    Səhər açılar-açılmaz əl-üzlərini yuyandan sonra yolun qırağındakı kafelərin birində tualetə gedib, sonra orada qırmızı çaxırdan içə-içə səhər yeməyi yeyən tır sürücüləri ilə birlikdə kruasanla kofe içdilər. Nena Dakonte ayaq yolunda köynəklə ətəkliyinin qana bulaşdığını gördü, ancaq ləkələri təmizləməkdən vaz keçdi. Barmağına sarıdığı qanlı dəsmalı atdı, nişan üzüyünü çıxarıb o biri barmağına taxdı, sonra yaralı barmağını sabunla yumağa başladı. Barmağına batan tikanın izi demək olar ki, qalmamışdı. Buna baxmayaraq maşına əyləşəndən sonra qan yenidən açıldı. Nena Dakonte qolunu pəncərədən bayıra çıxardı ki, bəlkə tarlaların şaxtalı küləyi yaralı barmağına məlhəm ola. Amma bunun bir köməyi olmasa da Nena Dakonte hələ ki, həyəcan keçirmirdi. “Əgər kimsə bizi tapmaq istəsə, qan ləkələrinin izilə getmək kifayət edər”, – deyib, əlini havada saxladı. Bu düşüncədəykən ilıq səhər şəfəqləri sanki çöhrəsində yaranmış təbəssümünə tumar çəkirdi.

    – Təsəvvür elə, Madriddən Parisə qədər qarın üstündə qan ləkəsi. Sənə elə gəlmirmi ki, bu, bir mahnının sözlərində gözəl səslənər? – Nena Dakonte dedi.

    Artıq bu barədə fikirləşmədi. Parisə çatar-çatmaz onun barmağından açılan qan hələ də kəsmək bilmirdi və qız hiss etdi ki, axan qanla bərabər huşunu da yavaş-yavaş itirir. Qız çantasında gəzdirdiyi təmizlik kağızı ilə barmağını sıxmağa çalışdı. Ancaq sıxmağı ilə qanlı kağızı bir-birinin ardınca pəncərədən çölə tullamağı bir oldu. Əynindəki paltar, hətta palto və maşının oturacaqları da qana bulaşmışdı. Bunu görən Billi Sançes həqiqətən qorxdu, dərhal əczaxana axtramağa başladı. Ancaq qız bilirdi ki, bu, əczaçı işi deyil.

    – Biz demək olar ki, Orlean Qapısındayıq, – qız dedi. – Leklerk küçəsi ilə düz get, bu küçə ən geniş və ən yaşıl prospektdi, sonra nə edəcəyini sənə deyəcəm.

    Bu, səyahət boyu ən çətin yol oldu. Leklerk küçəsində velosipedlərin, minik və mərkəzi bazarlara çatmaq istəyən iri yük maşınlarının əlindən tərpənmək mümkün deyildi. Bura sanki bir cəhənnəm kələfini xatırladırdı. Billi Sançes maşınların boş yerə verdiyi siqnallardan o qədər əsəbiləşdi ki, bir neçə sürücünün ünvanına “kadeneros” dilində yaxşıca söydü, hətta dalaşmaq üçün maşının qapısını açıb düşmək də istədi, ancaq Nena Dakonte izah etdi ki, fransızlar dünyada ən kobud insan olsalar belə, adamı heç vaxt vurmazlar. Ərini bu xoşagəlməz vəziyyətdən qurtarmaq üçün qızın göstərdiyi səy ən düzgün qərar idi və həmin anlar Nena Dakonte huşunu itirməməyə çalışırdı.

    Təkcə Leon de Belfort şəhər meydanına çıxmaq üçün onlara bir saatdan çox vaxt lazım idi. Yanvar ayında Parisin kafe və dükanları elə işıqlandırılmışdı ki, elə bil gecə vaxtı idi. Bu, Parisin yanvar ayları üçün tipik bir çərşənbə axşamıydı, yerdə bərkiməyən sulu qar, çisəkləyən və bədbin ovqat yaradan hava… Ancaq getdikləri küçə boş görünürdü və bir neçə yüz metrdən sonra Nena Dakonte əliylə ərinə işarə etdi ki, sağa dönsün… İrəlidə nəhəng və görünüşündən bədbinlik tökülən bir xəstəxananın giriş qapısında dayandılar.

    Qızın maşından düşmək üçün köməyə ehtiyacı olsa da təmkinli görünür, üzündən hələ də şövqünü itirmədiyi hiss olunurdu. Amma növbətçi həkim gələnə kimi uzanıqlı vəziyyətdə tibb bacısına xəstəlik tarixçəsini danışdı və anketi doldurdu. Billi Sançes onun əl çantasını götürdü və toyda barmağına üzük taxdığı əlindən tutdu. Qızın əli soyuq idi, heysiz dodaqları isə təravətini itirmişdi. Növbətçi həkim gəlib qızın yarasını müayinədən keçirənədək Billi Sançes onun əlini buraxmadı. Həkim çox cavan, başı keçəl, dərisi isə qaralmış mis rəngində olan bir kişiydi. Nena Dakonte həkimə heç fikir vermədi, solğun bir təbəssümlə birbaşa ərinə müraciət etdi:

    – Qorxma, yalnız o ola bilər ki, bu hannibal əlimi kəsib yesin. – deyərkən yumor hissini itirmədiyi açıq-aydın hiss olundu.

    Növbətçi həkim müayinəni bitirdikdən sonra onları təmiz kasteyano ilə təəccübləndirdi. Amma onun ləhçəsindən asiyalı olduğu bilinirdi.

    – Yox, – həkim cavabında dedi. – Bu hannibal belə gözəl barmağı kəsməkdənsə ölməyi üstün tutar.

    Ər-arvad bir qədər kefsizlədi, amma həkim onlara ürək-dirək verdi. Sonra göstəriş verdi ki, qızı palataya aparsınlar. Billi Sançes yoldaşını müşayiət etmək istəsə də həkim onun qolundan yapışdı:

    – Sizə olmaz, o, intensiv terapiyadan keçəcək.

    Nena Dakonte ərinin üzünə gülümsədi və təkərli çarpayıda dəhlizdə gözdən itənədək əlilə sağollaşdı. Həkim tibb bacısının yazdığı məlumatları nəzərdən keçirdi. Bu zaman Billi Sançes onu səslədi.

    – Həkim, o, hamilədir.

    – Neçə vaxtdır?

    – İki ay olar.

    Billi Sançes cavabında nəsə eşitmək istədi. Amma həkim onun sualına o qədər də əhəmiyyət vermədi.

    – Yaxşı ki, bunu mənə bildirdiniz, – deyib getdi.

    Billi Sançes xəstələrdən tər iyi gələn xoşagəlməz zalda gözləməyə başladı. Ona yalnız Nena Dakontenin getdiyi boş dəhlizə baxmaq qaldı. Sonra xəstələrinə baş çəkməyə gələnlərlə bərabər taxta oturacaqda əyləşdi. Orada nə qədər gözlədiyini bilmədi. Xəstəxanadan çıxmaq istəyəndə hələ də gecə idi, yağış çiskinləyirdi. Bilmirdi nə etsin, dünya sanki başına fırlanırdı.

    İllər sonra xəstəxanın arxivindəki məlumatlardan öyrəndim ki, Nena Dakonte yanvarın 7-də, çərşənbə axşamı saat 9:30-da müayinəyə götürülüb. Birinci gecəni Billi Sançes xəstəxananın Təcili tibbi yardım bölməsinin giriş qapısının qarşısında saxladığı maşınında yatdı. Səhər tezdən yaxınlıqda tapdığı kafedə altı qaynadılmış yumurta yedi və üstündən də iki fincan südlü kofe içdi. Madriddən çıxandan yaxşı yeməmişdi. Sonradan Nena Dakonteni görmək üçün təcili tibbi yardım bölməsinə qayıtsa da, ona binanın əsas giriş qapısına getməli olduğunu bildirdilər. Orada oturan qapıçını başa salmaq üçün asturiyalı bir nəfər tapdı. Qapıçı da təsdiqlədi ki, həqiqətən Nena Dakonte xəstəxanada qeydiyyatdadır, ancaq onu görməyə yalnız çərşənbə axşamları saat doqquzdan dördə qədər icazə verilir. Bu o deməkdir ki, altı gündən sonra. O, ispanca danışan həmən qara dərili keçəl həkimi görmək istədiyini bildirdi. Ancaq belə sadə təsvirlə onu heç kim tanıya bilmədi.

    Lakin ona Nena Dakontenin qeydiyatda olduğunu xəbər verəndən sonra rahatlandı və maşını saxladığı yerə qayıtdı. Burada yolun hərəkətinə nəzarət edən adam ona maşını bir-iki kvartal irəlidə, dar küçədə, tək nömrəli binaların sırasında saxlamağa göstəriş verdi. Elə bu arada gözü qarşıda yenicə təmirdən çıxmış və girişində “Hotel Nicole” yazısı olan binaya sataşdı. Onun cəmi bir ulduzu vardı. Girişində kiçik zalda bir masa və köhnə fortepiano qoyulmuşdu. Mehmanxananın sahibi fransız idi, fleytaya bənzər səslə yaxşı pul müqabilində müştərilərlə bütün dillərdə danışmağı bacarırdı. Billi Sançes on bir çamadan və doqquz hədiyyə qutusu ilə boş qalmış yeganə nömrədə yerləşdi. Bu otaq binanın doqquzuncu mərtəbəsində üçbucaq formasında bir mansar idi. Ora çatmaq üçün qaynadılmış kələm iyi verən spiral formalı pilləkənlə nəfəsi kəsilə-kəsilə qalxmalı idi. Divarlarda illərin kirli xalçaları asılmış, mehmanxananın daxili həyətinə açılan yeganə pəncərəsindən isə otağa yalnız öləzimiş işıq düşürdü. Orada bir taxt, böyük paltar şkafı, sadə bir oturacaq, portativ bide və yuyunmaq üçün su bardağı vardı. Otaq o qədər balaca idi ki, orada qalmaq üçün ancaq çarpayıda uzanmalı idin. Hər şey köhnə-kürüş olsa da, nömrə tərtəmiz idi, hətta yenicə dezinfeksiya olunmuşdu.

    Billi Sançesin xəsislik aləminə qərq olmuş bu dünyanın bütün sirlərini açmağa ömrü çatmazdı. Otağına qayıdanda qaranlıq pilləkəndə işığın belə tez söndüyünün səbəbini anlamır və qayıdıb onu yandırmağın yolunu da tapa bilmirdi. Hər mərtəbədə pilləkanın başında tualetin olub-olmadığını öyrənmək üçün günün yarısını itirdi. Qaranlıqda bu tualetlərdən birinə girmək istədi. Qapının cəftəsini içəridən bağlayanda gördü ki, işıq öz-özünə yanır, çıxanda isə sönür. Dəhlizin başında yerləşən hamam otağına gündə iki dəfə girirdi. Və hər dəfə də buna görə ayrıca pul ödəməli olurdu. Administrasiya otağından idarə olunan isti su isə üç dəqiqədən sonra kəsilirdi. Buna baxmayaraq Billi Sançes dərk etdi ki, yaşadığı ölkədən fərqli olaraq Fransada bu kimi qaydaların qoyulması belə şaxtalı qışda məntiqə uyğundur. Bundan əlavə özünü o qədər gözübağlı hiss edirdi ki, Nena Dakontenin yardımından kənarda yaşaması ona təəccüblü gəldi.

    Çərşənbə günü səhər tezdən otağına qalxan kimi əynini dəyişmədən özünü üzüqoylu çarpayıya atdı. O, yalnız üzbəüz binada hələ də müalicə alan həyat yoldaşını düşünürdü. Axşamdan elə dərin yuxuya getdi ki, oyananda saatın əqrəbləri beşi göstərirdi. Ancaq yağışlı havada pəncərədən baxanda başa düşmədi, bu, axşamın beşi idi, yoxsa səhərin. O, heç külək və yağışın döyəclədiyi pəncərənin hansı şəhərə açıldığını belə anlamadı. Çarpayıda oyaq halda Nena Dakonteni düşünürdü. Başa düşdü ki, səhərdir. Tez ayağa qalxıb yumurta yediyi kafeyə üz tutdu. Orada həftənin cümə axşamı olduğunu öyrəndi. Xəstəxananın işıqları yanırdı. Yağış kəsdiyindən əsas girişin qarşısındakı şabalıd ağacına söykənib, xəstəxanaya girib-çıxan həkimlərə və ağ xalatlı tibb bacılarına baxırdı. Nena Dakonteni qəbul edən həmin asiyalı həkimi görmək ümidilə qapıdan girənləri bir-bir nəzərdən keçirirdi. Amma axşama qədər gözləsə də onu görmək mümkün olmadı. Soyuqdan donduğundan artıq gözləyə bilmirdi. Saat yeddidə yenidən südlü kofe içdi, sonra da piştaxtadan qaynadılmış iki yumurta götürdü. İki gündü eyni yerdə eyni yeməyi yeyirdi. Mehmanxanaya qayıdanda yolun kənarında saxladığı maşınını gördü. Ondan başqa hamı öz avtomobilini yolun əks tərəfində saxlamışdı. Yaxınlaşanda gözü qabaq şüşəyə yapışdırılmış cərimə kağızına sataşdı. “Hotel Nicole”nin qapıçısı ona güclə başa sala bildi ki, tək günlər maşını yolun bu qırağında, cüt günlər isə o biri qırağında saxlayırlar. Belə rasionalist tələlər iki il bundan qabaq merin maşınını götürüb, yerində donub qalmış polislərin gözü qarşısında yüksək sürətlə kinoteatra çırparaq qabağına çıxanları xışdıyan, Aviladan gəlmiş saf təbiətli Sançes üçün çox anlaşılmaz idi. İndi qapıçı cərimə ödəməli olduğunu, amma maşının yerini dəyişməməyi məsləhət görəndə ona daha qəribə gəldi. Çünki əgər bunu eləsə, gecə on ikidən sonra maşını yenidən yolun o biri qırağında saxlamalı olacaq. Həmin günün səhəri ilk dəfə idi ki, Nena Dakonteni düşünmədi. Yataqda ora-bura vurnuxsa da yuxuya gedə bilmirdi. Karib dənizinin sahilindəki Kartaxena yeməkxanalarındakı mavilər yadına düşdü. Aruba adasıdan gələn gəmilər tez-tez bura baş çəkirdi. Qızardılmış balığın dadını və dəniz kənarındakı tavernada verilən hind qozundan hazırlanmış düyü yeməyini xatırladı. Gözlərinin qarşısında divarları sarmaşıqlarla əhatələnmiş evi canlandı. Orada indi axşam saat yeddi olardı. Terasda atasının gecə köynəyində oturub qəzet oxuduğunu “gördü”.

    Bazar günləri əyninə açıq-saçıq don geyinən, qulağında da qızılgül, orda-burda itib-batan iri döşlü, zəvzək anası yadına düşdü. O vaxt yeddi yaşında ikən axşam vaxtı anasının yataq otağına girəndə orada onu çılpaq vəziyyətdə növbəti məşuqlarının biri ilə yaxalamışdı. Söhbətlərində heç vaxt üstünə gəlmədiyi bu hadisə ana ilə oğul arasında mürəkkəb bir münasibətə gətirib çıxarmışdı. Ancaq o, bunu anlamırdı, özünü tənha hiss edən tək uşağın gələcəkdə başına gələcəyi dəhşəti anlamadığı kimi… Parisin dərddaş mehmanxanaların birində vırnıxaraq anası ilə bağlı başına gələni danışmağa adam tapmadığından, həm də qəribsədiyindən gözləri yaşardı.

    Bu yuxusuzluq əslində onun xeyrinə oldu. Cümə günü yuxudan çox çətin oyandı və gələcək həyatını müəyyənləşdirmək haqqında düşündü. Qərara gəldi ki, paltarını dəyişmək üçün çamadanların birinin qıfılına zor işlətsin. Çünki, bütün açarlar və pulun böyük hissəsi Nena Dakontenin əl çantasında idi. Əgər telefon kitabçası da onda olsaydı, Parisdəki tanışlarından birinə zəng vurardı. Getdiyi kafedə fransızca salam verməyi və südlü kofe ilə vetçinalı sendviç sifariş etməyi öyrənmişdi. Amma yumurtanı başqa formada istəməyi öyrənə bilmədiyinə görə özünə əziyyət vermirdi. Onu sadəcə qaynadılımış şəkildə piştaxtadan götürürdü. Kərə yağını isə çörəklə birgə verirdilər. Bir neçə gündən sonra isə kafenin işçiləri onu tanıdıqlarından yeməyi hansı formada istədiyini soruşurdular. Onda Billi Sançes səhər yeməyinə qızardılmış kartofla dana əti və bir şüşə şərab sifariş verdi. Özünü elə rahat hiss etdi ki, daha bir şüşə şərabı yarısına qədər içdi və xəstəxanaya məcbur girmək niyyətilə küçəni keçdi. Nena Dakonteni harada tapacağını bilməsə də, asiyalı həkimin üz cizgilərini aydın şəkildə xatırlayırdı və onu tapacağına əmin idi. Bu dəfə xəstəxananın giriş qapısına deyil, daha az nəzarət olunan təcili yardım bölməsinə üz tutdu. Təəssüf ki, Nena Dakontenin onunla sağollaşdığı dəhlizdən o yana gedə bilmədi. İçəri keçəndə ətəyi qana bulaşmış nəzarətçi ondan hara getdiyini soruşsa da o, əhəmiyyət vermədi. Nəzarətçi fransızca eyni sualı təkrar edərək onu izləməyə başladı və sonda qolundan yapışdı. Billi Sançes özünün “kadeneros” fəndlərindən işlədərək yaxa qurtarmağa çalışdı. O zaman nəzarətçi qəzəblənib fransızca anasının üstündə “bazlıq” edə-edə qolunu arxadan elə burdu ki, ayaqları yerdən üzüldü. Qışqırda-qışqırda qapıya qədər aparıb kartof kisəsi kimi elə küçənin ortasına atdı.

    Həmin günün acı təcrübəsinin qurbanı olmuş Billi Sançes bir qədər də ağıllandı. Qərara gəldi ki, səfirin qəbuluna düşsün. Nena Dakonte də çox güman belə edərdi. Mehmanxananın qapıçısı ünsiyyətçil görünməsə də, hər kəsə əl tutan bir insan idi. Əcnəbi dillərdə danışmasa da Billi Sançesin ondan nə istədiyini başa düşdü və telefon kitabçasında səfirliyin nömrəsini tapıb, kənarda bir yerdə qeyd etdi. Billi Sançes telefona cavab verən mehriban qadının səsində həmən And dağlarının ləhçəsini duydu. O, hər iki soyadını səfirliyin işçisinə deməklə onu təccübləndirmək istəsə də qadının səsinin ahəngi dəyişmədi. Ona izah etdi ki, cənab səfir hazırda yerində deyil, sabaha qədər də olmayacaq. Ancaq hər bir halda görüşü əvvəlcədən danışmaq lazımdır. O, yalnız xüsusi hallarda vətəndaşları qəbul edir. Billi Sançes başa düşdü ki, bu yolla Nena Dakontenin yanına düşə bilməyəcək, ona görə də telefondakı qadına təşəkkürünü bildirib dəstəyi asdı. Sonra taksiyə minib birbaşa səfirliyə getdi.

    Səfirlik Eliseo 22 ünvanında yerləşirdi. Bu, Parisin ən sakit rayonlarından biri idi. Billi Sançes bircə ona təəccüblənmişdi ki, (illər sonra o, özü Kartaxena de İndiasda bu hadisəni mənə danışırdı) Parisə düşdüyü gündən ilk dəfə idi ki, günəş Karib dənizindəki kimi parlaq görünürdü, Eyfel qülləsi isə aydın səmada şəhərin içindən ucalırdı. Səfirlikdə onu qəbul edən şəxs ölümcül xəstəlikdən təzəcə ayılmış adama bənzəyirdi. Bu, özünü matəm günlərində geyilən qalstuklu qara paltarında və boynubükük olmasında deyil, həm də müəmmalı jestləri və səsindəki süslüyündə göstərirdi. O, Billi Sançesin vəziyyətini anladı, eyni zamanda şirin bir dillə xatırlatdı ki, hər ikisi də vəhşi Latın Amerikasından fərqli olaraq sərt qaydalarla idarə olunan sivil bir ölkədədirlər. Burada xəstəxanalara girmək üçün rüşvət vermək kifayətdir:

    – Yox, mənim əzizim! Çərşənbə axşamına kimi gözləməli olacaqsınız, – dedi. – Gərək təmkinli olasınız. Bir də ki, cəmi dörd gün qalıb. Bu müddət ərzində Luvra getməyinizi məsləhət görürəm. Getməyə dəyər, – deyib, sözünü bitirdi.

    Bayıra çıxanda Billi Sançez Konkordia meydanını gördü, ancaq orada nə edəcəyini bilmədi. Binaların arxasından ucalan Eyfel qülləsinə baxdı. Qüllə ona o qədər yaxın göründü ki, çayın qırağıyla ona doğru piyada getmək istədi. Tez də başa düşdü ki, qüllə göründüyü kimi yaxında deyil. Bir də ki, irəlilədikcə qüllə elə bil yerini dəyişirdi. Sena çayının qırağındakı bir skamyada oturub Nena Dakonteni düşündü. Körpülərin altından keçən yedək gəmilərini gördü. Bu gəmilər adi gəmi təəssüratı bağışlamırdı. Onlar al-əlvan rənglərə boyanmış, pəncərələrinə rəngbərəng gül dibçəkləri düzülmüş, iplərindən də yaş paltarlar asılmış səyyar evlərə bənzəyirdi… Uzun müddət donuq baxışlarla balıqçıya baxdı. O qədər baxdı ki, hətta qarmağın tərpəndiyini belə sezmədi. Gözləməkdən zinhara gəlmişdi. Günəş də artıq üfüqdə görünməz olmuşdu. Taksiyə əyləşib mehmanxanaya qayıtmaqdan başqa çarəsi qalmamışdı. Elə bu zaman anladı ki, getdiyi yerin nə adını, nə də ünvanını bilir. Heç xəstəxananın Parisin hansı tərəfində olduğunu belə bilmir.

    Təşviş içində qarşısına çıxan kafeyə girdi. Konyak sifariş verib bayaqdan ona rahatlıq verməyən fikirlərini başında cəmləşdirməyə çalışdı. Düşüncələr içərisində divarlardakı güzgülərdə öz əksini müxtəlif bucaq altında görəndə içində bir tənhalıq hiss etdi, hətta canına qorxu düşdü. Həyatında ilk dəfəydi ki, ölüm barəsində düşündü. Ancaq ikinci qədəhdən sonra özünü yaxşı hiss etməyə başladı, hətta səfirliyə qayıtmaq haqqında fikirləşdi. Səfirliyin yerləşdiyi küçənin adını unutduğu üçün cibindəki kartı nəzərdən keçirəndə gözü kartın arxa tərəfində qeyd olunmuş mehmanxanın ünvanına sataşdı… Başına gələnlər ona elə pis təsir etdi ki, həftə boyu otaqdan yalnız yeməkxanaya düşür, bir də maşının küçədəki yerini dəyişirdi. Növbəti üç gün ərzində fasiləsiz olaraq yağış çıskinlədi. Onlar şəhərə gələndə də belə yağış yağırdı. Ömründə əlinə bir kitab almayan Billi Sançes başını qatmaq üçün özünü çarpayıya atıb oxumaq qərarına gəldi. Ancaq yoldaşının çantasından tapdığı kitablar ispan dilində olmadığından çərşənbə axşamına qədər divar kağızındakı tovuz quşularına baxa-baxa vaxtını ötürdü. Bu günlər Nena Dakonte heç cür fikrindən çıxmırdı. Bazar ertəsi “yoldaşım buranı belə görsəydi mənə nə deyərdi”, fikrini beynindən keçirib otağı bir az səliqəyə saldı. Yır-yığış edərkən qızın xəz dərili paltosunda qurumuş qan ləkəsini gördü. Bütün axşamı əl çantasından tapdığı ətirli sabunla ləkəni o qədər ovxaladı ki, axır paltonu Madriddə təyyarəyə gətirdikləri kimi tərtəmiz elədi.

    Çərşənbə axşamı hava tutqun və şaxtalı idi. Billi Sançez səhər saat altıda yataqdan qalxıb xəstəxanaya yollandı. Burda əllərində gül dəstələri və dolu zənbillərlə qapıda dayanan adamlara qarışıb onlarla birlikdə gözlədi. Qapı açılanda o, heç kimdən bir kəlmə belə soruşmadan, qolunun üstündə Nena Dakontenin gödəkcəsilə içəri keçənlərə qarışdı. Yoldaşını necə tapacağını təsəvvür etmirdi. Həmən anda asiyalı həkimi görməyə onda inam yarandı. Xəstəxananın daxili həyətində güllərin, uçuşan meşə quşlarının arasıdan keçdi. Hər iki tərəfdə palatalar yerləşirdi, sağda qadınlar, solda isə kişilər yatırdı. O, ziyarətçilərin arxasınca düşüb qadınların palatası olan tərəfə keçdi. Xəstəxana paltarında çarpayıda oturmuş qadınları gözdən keçirdi. İri pəncərədən düşən işıq onların çöhrəsini aydınladırdı. Hətta düşündü ki, bayırdan buralar bədbin görünsə də içəridə ab-hava daha ürəkaçandı. Dəhlizin axırına qədər gedib, əmin olmaqdan ötrü bir daha əks istiqamətdə palatalara göz gəzdirdi. Amma Nena Dakonteni orada tapa bilmədi. Sonra pəncərədən kişilərin palatasına tərəf boylandı. Həkimi orada tapacağına inandı.

    Deyəsən onu gördü, həqiqətən də bu, həmin həkim idi. Həkim bir neçə tibb bacısı ilə bir xəstəni müayinə edirdi. Billi Sançes palataya daxil olaraq, tibb bacılarının birini kənarlaşdırıb, xəstəyə tərəf əyilən həkimin düz qarşısında dayandı. Həkim onu görən kimi tanıdı.

    – Bu vaxta qədər siz hardaydınız?

    Billi Sançes tutuldu.

    – Mehmanxanada, – dedi. – Burada yaxında.

    Onda hər şeyi öyrəndi. Nena Dakonte yanvarın 9-da, səhər saat 7:10-da Fransanın ən yaxşı həkimlərinin səylərinə baxmayaraq qanaxmadan dünyasını dəyişmişdi. Həyatının son saatlarında belə, gözəl və sakit görünürdü. O, “Athenée Meydanı” otelində qalan ərini tapmağı xahiş etmişdi. Eyni zamanda valideynlərinə xəbər göndərmək üçün telefon nömrəsi vermişdi. Bu barədə cümə günü səfirliyə nazirlikdən xəbər verilmiş və qızın valideyinləri dərhal Paris istiqamətinə uçan təyyarə ilə yola çıxmışdılar. Səfirlik dəfn mərasimini öz üzərinə götürüb, Billi Sançesi axtarıb tapmaq üçün Fransanın Polis Prefekturasına xəbər vermişdi. Radio və televiziya vasitəsilə cümə günü axşamdan 40 saat ərzində Billi Sançesin axtarıldığı barədə xəbər yayılmışdı. Nena Dakontenin çantasından tapılan yoldaşının şəkli şəhərin hər yerində divarlara vurulmuşdu. Bu xəbərdən sonra şəhərdə Bentley markalı üç maşın tapılsa da başqa şəxslərin idi.

    Nena Dakontenin valideynləri özlərini xəstəxanaya şənbə günü günorta çatdırmışdılar. Bütün gecəni xəstəxananın kiçik kilsəsində son saatlara qədər meyitin başı üstə Billi Sançesi gözləsələr də, o, gəlib çıxmamışdı. Billi Sançesin valideynləri də bu hadisədən xəbər tutmuşdular, hətta Parisə uçmaq üçün hazır idilər, ancaq məqam yetişəndə teleqramla fikirlərindən daşındıqlarını bildirmişdilər. Dəfn mərasimi bazar günü saat ikidə Nena Dakontenin iztirablarına dözməyən Billi Sançesin qaldığı bu çirkli oteldən iki yüz metr aralıda baş tutmuşdu…

    Səfirliyin işçisi Billi Sançesin oranı tərk etməsindən bir saat sonra Xarici İşlər Nazirliyindən teleqram aldığını etiraf etdi. Onu tapmaq ümidilə Fobur-Sant Onore küçəsinin bütün barlarını gəzmişdi. Dedi ki, ilk dəfə onu görəndə o qədər də əhəmiyyət verməmişdi. Təsəvvürünə gəlməzdi ki, belə yöndəmsiz geyinən, Paris kimi müasir şəhərin yeniliklərinə təəccüblənən şəxs alicənab bir ailədən çıxmış olsun. Bazar günü axşam o, hirsindən qəhərini boğanda Nena Dakontenin valideynləri axtarışa xitam verib, cəsədi metal tabutun içinə qoyub özlərilə apardılar. Qızı görənlər hələ uzun illər Nena Dakontenin həddindən artıq gözəl olduğunu, hətta onun nə ölü, nə də diri kimi göründüyünü deyirdilər. Beləliklə, Billi Sançes çərşənbə axşamı özünü xəstəxanaya yetirəndə artıq dəfn mərasimi ailə həyatının ilk sevincini yaşayan cütlüyün qaldıqları oteldən bir neçə metr aralıda sona çatmışdı. Bu hadisəni Billi Sançesə danışan xəstəxanadakı həkim sakitləşdirmək məqsədilə ona həb vermək istəsə də, o, bundan imtina etdi və sağollaşmadan, təşəkkür də etmədən çıxıb getdi. Bir də ki, nəyə təşəkkür etsin? Fikrində ancaq hirsini tökmək üçün qulağının dibini qızışdırmağa adam tapmaq idi. Xəstəxananı tərk edəndə qırmızı qana bulaşmayan ağappaq qarın yağdığına heç fikir vermədi. Göyərçin lələklərinə bənzəyən iri qar dənələrində Parisin bayram ab-havası duyulurdu, axı son on ildə ilk dəfəydi ki, belə gözəl qar yağırdı…

    Qabriel Qarsia Markes

    İspancadan çevirdi: Məmməd MƏMMƏDLİ

    “ULDUZ” Jurnalı – fevral-mart 2023

  • Dünya kinosunun retrospektivi (2-ci hissə)

    Cənubi Amerika inqilabı və Asiya kinosu

    Əgər 1960-cı illər Avropanın siyasi, sosial və mədəni həyatında dönüş yaratdısa, bu dəyişikliklər Latın Amerikasınadan da yan keçmədi. Kino dünyasında sözügedən onillikdə Braziliyada “cinema novo” yetişməyə başladı. İtaliya neorealizminin təsirindən yaranan bu cərəyan aclıq, zorakılıq və var-dövlətin bölüşdürülməsi zamanı yaşanan ədalətsizlik problemlərindən bəhs edən qısametrajlı realist lentlərilə kommersiya istehsallarına qarşı müqavimət göstərmək istəyirdi. Nelson Pereira Dos Santosun “Barsız həyat” və Ruy Qerranın “Tüfənglər” ekran əsərləri cərəyanın iki nümunəsi kimi götürülə bilər. Ancaq cərəyanın əsl lideri və onilliyin braziliyalı kinoşünası kimi tanınan Qlauber Roşa olub. O, qəzetçi, tənqidçi, prodüser, böyük coşqu ilə qarşılanan “Fırtına”, “Ovsunlanmış torpaq” və “Antonio das Mortes” lentlərin müəllifi kimi yadda qalıb. 1968-ci ildə Braziliyada hökmranlıq edən hərbi diktatura “cinema novo”nu iflic edəndən sonra onun bir çox nümayəndələri ölkəni tərk etdilər.

    Yaxşı, pis və zalım (1966) Serco Leonenin şah əsəri hesab edilən bu filmdə Klint İstvud, İlay Uollak və Li Van Klif rol alıb.

    Amerikanın digər Cənub regionlarında mədəniyyət, folklor mövzularından bezmiş rejissorlar öz xalqlarının daxili dünyasını daha real bir şəkildə əks etdirən təsvirləri önə çəkməyə çalışırdılar. Bu fəaliyyət sözün əsl mənasında mədəni və sosial inqilaba yol açdı. Beləliklə, inqilabçı Kubada Tomas Qutierres Alea “İnkişafdan qalmış xatirələr” filmilə əsl şok yaratdığı bir vaxta bolivialı Xorxe Sanxines hinduların durumunu nümayiş etdirən “Şahin qanı” ekran əsərilə tozu göyə sovurdu.

    Avropada olduğu kimi, “Hollywood” studiyaların sistemini təkzib edən bütün bu öncül cərəyanlar əsasən cavan kino işçilərindən ibarət idi və kino sənayesinə tənqidi yanaşaraq, hətta tələb edərək yenilik gətirmək istəyirdilər. Misal üçün Argentinada Leopoldo Torres Nilsson “Bayram sona çatdı”, “Baharın dərisi”, “Terras” kimi vacib filmlərin üzərində işləyəndə ölkədə diqqət çəkən adlar da peyda oldu – “Qızcığaz Raulito” filmini çəkəcək rejissor Lautaro Murua, Leonardo Favio, Fernando Birri və gizli şəkildə “Sobaların vaxtı” filmini çəkən Fernando E. Solanas. Meksikada bir çox rejissorlar kiçik layihələr üzərində işləyərək böyük kino sənayesilə yarışırdılar. Felipe Kazals özünün “Nifaq alması” prima operası ilə “incəsənət və esse” janrına yaxınlaşırdı; Arturo Ripşteyn “Uşaqların vaxtı” səssiz filmində böyük təcrübə göstərdi; Pol Leduk isə “Reed” ekran əsərində yerli mövzulara toxunmadan bir əhvalata yeni nəzərlərlə baxdı. Çilidə dövlət çevrilişi zamanı Salvador Alyende hakimiyyətə gələndə Raul Ruizin “Üç kədərli pələng”, Migel Littinin “Nahueltoro çaqqalı”, Çarlz Elsesserin “Şahidlər” filmlərilə elə bil yeni kino yuxudan oyandı.

    Latın Amerikası kinosunun inqilabi, tənqidi və ciddi təklifləri öz bəhrəsini verə bilərdi. Təəssüf ki, onillik boyu ölkələrin çoxunda diktator rejimi toxumu səpilirdi ki, bu da incəsənətin azad şəkildə özünüifadəsinə maneə yaradırdı. Və bir çox kinostudiyalar da ənənəvi sistemlərini qoruyub saxlamaqdan ötrü ötən illərin bayağı mövzularına yenidən müraciət etməli olurdular.

    “Yeni dalğa” fenomeninin əks-sədası Asiya kinosunda da eşidildi. Kino istehsalını kölə halına salan televiziyaya müqavimət göstərən Yaponiya sənayesini dirçəltmək üçün yeni istedadlara güvənməli idi. Görkəmli rejissorlardan biri, “Gəncliyin qəddar hekayəsi”, “Oğlan”, “Mərasim” sonradan isə “Hisslərin imperiyası” filmlərini yaradan Nagisa Osima idi. İranın kəşf edilməyən kinematoqrafiyası isə Dariuş Mehrcuyun “İnək” və Pərviz Kimiavinin “Monqollar” ekran əsərləri sayəsində Jan-Luk Qodarda öz heyranlığını gizlətmədən özünü bir qədər tanıda bildi.

    Erotika dəbə minir

    Ötən əsrin 60-cı illərində dünyada gözə çarpan dəyişikliklərdən biri senzuranın gecikməsi idi. Prodüsserlər aydın başa düşürdülər ki, erotika və seks tamaşaçıların marağını oyadan bir şeydir. Yəni buna görə tamaşaçı pul xərcləyirdi. Bu illərdə cəmiyyət müasirləşməyə başlamış və əvvəlki illərdə olduğu kimi qalmaqal yaranmırdı. Cəmiyyətdə baş verən dəyişikliklər və sənayenin etdiyi təkid senzorları bir qədər öz tələblərini kənara qoymağa vadar etdi. Erotik səhnələri kəskin şəkildə qadağan etmək əvəzinə onlar filmlərin qiymətləndirmə sistemini yaratdılar. Bu zaman tamaşaçı filmin hansı yaş kateqoriyasına aid olub-olmadığını əvvəlcədən bilirdi. ABŞ-da rejissor Stenli Kubrik fürsətdən istifadə edib, Nabokovun sevgi əhvalatını adaptasiya edərək “Lolita” ekran əsərini çəkdi. Sonradan bir gənc oğlanın sevgilisinin anası ilə mazaqlaşmasını göstərən “Məzun” ekran əsəri və aktyorlar Rakel Uelç və Cim Braunun irqlərarası əlaqələrini nümayiş etdirən “100 ədəd tüfəng” vesterni meydana çıxdı.

    Buna baxmayaraq ABŞ kinosu ilkin vaxtlarda həddini aşmağa cürət etmədi və “Sevgi əhvalatı” filmində olduğu kimi, lentlərində erotika deyil, romantizmə üstünlük verdi. Ancaq Avropa kinosunda erotikanın olması həmin vaxtda böyük çəki aldı. Fransa-Almaniya-İtaliyanın müştərək “Anjelika” ekran əsəri bu qəbildən olan ilk lent oldu. Tammetrajlı bu film o qədər uğur qazandı ki, sonradan yeni erotika simvolu sayılan Mişel Merciyenin iştirakı ilə onun yeni hissələri çəkildi. Fransa seksual əhvalatlara açıq-aydın işarə edən “Gündüz gözəli” və “İstismar olunmuş gözəlçə” kimi filmlərlə başladı. İtaliya özünün nüfuzlu rejissorları ilə belə mövzuların çəkilməsinə cəsarət etdi. Nəticədə Fellini və Pasolini “Satirikon” və “Dekameron” letnlərini ərsəyə gətirdilər.

    Hisslərin imperiyası (1976) Gerçək hadisələr əsasında lentə alınan əsərdə yapon rejissoru Nagisa Osima sevgi münasibətlərində ehtirasın gizli məqamlarını təqdim edir.

    İndi isə ABŞ-a qayıdaq, çünki yaxın bir neçə ilə orada sözün əsl mənasında qarmaqarışıqlıq baş verəcəkdi. 1968-ci ildə Rass Mayer adlı azad və özünəməxsus bir rejissorun ağlına “Vixen” filmini çəkmək gəldi. İlk dəfə olaraq seks simulyasiyaları ilə çəkilmiş bu lent sonradan kino sənayesində “Soft-core” adını aldı. Qalmaqal o qədər böyüdü ki, lent bütün dünyada senzura problemlərini yaşadı. Buna baxmayaraq film minlərlə tamaşaçının böyük marağına səbəb oldu və onun uğuru yeni bir janrın yaranmasına yol açdı. Növbəti ürəkgetmə hadisəsi 1971-ci ildə Robert Krambın komiksləri əsasında “Pişik Fritz” cizgi filmi çəkiləndə yaşandı. Seksin cizgi filmlərinə ayaq açması kütləvi şəkildə insanları bayıltdı. Bundan da güclü səda artıq gəlmək üzrə idi. Jerar Damiano adlı tanınmayan bir rejissorun 1972-ci ildə lentə aldığı “Dərin boğaz” filmi artıq onu göstərirdi ki, intim səhnələr simulyasiya deyil, real seksdir. Beləliklə, sonradan “Porno filmləri” adını alan “Hard-core” janrı yarandı. Bu janrda çəkilən birinci film sozügedən xüsusiyyətlərə malik olmasa da cəmiyyət arasında fenomenə çevrildi və kinosalonlara minlərlə yanıq izləyicini cəlb etdi. Pornoaktrisa Linda Lavleysin şəkli də “Time” jurnalının üz qabığına düşdü. “Don Juan qadın olsaydı” filmini yaradan Rocer Vadim və Bridcit Bardo tandemi uğursuzluğa düçar olan zaman Bernardo Bertoluççinin rejissorluğu ilə Marlon Brando və Mariya Şnayder cütlüyünün çəkildiyi “Parisdə son tanqo” ekran əsəri başqa bir qalmaqal yaratdı. Film o qədər tanındı ki, İspaniyada franko rejiminin qadağan etdiyi bu filmə baxmaq üçün Fransaya turlar təşkil olunurdu. Demək olar ki, eyni vaxtda italyanlar insanlarda yanğını aradan qaldıra bilən, sonradan isə İspaniyada təqlid olunan erotik komediya sub-janrını yaratdılar. Öndə gedən filmlərin arasında Salvatore Samperinin “Pislik” lenti oldu. Filmdə xadimə rolunu oynayan Laura Antonelli ailənin bir oğlu ilə intim münasibətdə olur. Erotik filmlər silsiləsindən olan hollandiyalı Pol Verhuvenin “Türk lokumu” filmini isə digər bir nümunə hesab etmək olar.

    “Soft-core” filminin iki rejissoru Avropa kinosunda şok yaşadıb. Onlardan biri Polşa əsilli bir rejissor və animasiya filmi məktəbində formalaşmış, “Əxlaqsız hekayələr” və “Vəhşi” filmlərini çəkən Valerian Borovçik idi. Onun gözəl və bədheybət mifi əsasında çəkdiyi bu sonuncu filmi seksual səhnələrlə yüklənib. Fransalı rejissor Cast Caekin isə qərara gəldi ki, erotik novellaların adaptasiyası üzrə ixtisaslaşsın və onları incə və ehtiyatlı bir şəkildə təqdim etsin. Bütün zövqləri oxşasın deyə, kinoşünas yüngül (light) seks təklif edirdi ki, bu da müasir dövr üçün hətta darıxdırıcı görünə bilərdi. Ancaq o zaman bu, çox təsirli alınırdı. Silviya Kristelin canlandırdığı “Emmanuel” əsəri bütövlükdə bir erotik əfsanəyə çevrildi və beynəlxalq səviyyədə uğur qazandı. Bir qədər sonra Caekin nisbətən az, ancaq gözəçarpan “O haqqında hekayə” əsərilə növbəti bir uğura imza atdı.

    Hər bir ölkə “S” (yüngül) və ya “X” (ağır) hərflərlə işarələnmiş belə filmlərin yayılmasını və nümayişini nəzarətə götürsə də, erotika və seksin çəkilməsi Liliana Kavaninin “Gecə qapıçısı”, Tinto Brassın “Salon Kitty”, Nagisa Osimanın “Hisslərin imperiyası”, Serj Qensburun “Mən səni sevirəm… mən səni yox” filmlərində davam etdi. Beləliklə, böyük kinostudiyalardan tamamilə uzaqlaşmış və qrup şəklində cəmləşərək müstəqil şirkətlərdən ibarət porno sənayesi gördü ki, onların beynəlxalq bazarda olan satışı təsəvvür etdiklərindən də qat-qat artıqdır.

    Beynəlxalq “star-system”ə doğru

    Bu illər ərzində Avropada çəkilən filmlərin keyfiyyəti bütöv kino sənayesinə təsirsiz ötüşmədi. Bir tərəfdən ABŞ kino sənayesi Atlantik okeanın o biri sahilində baş verənlərin öz tamaşaçıları üçün maraqlı olduğunu qəbul etməli idi. Buna görə də onlar qeyri-ingilis dilində çəkilən filmləri subtitrlərlə nümayiş etdirmək üçün yeni kinosalonlar açmağa başladılar. Nəticə etibarı ilə Avropa kinosunda uğur qazanmış aktyorlar beynəlxalq ulduzlara çevrilir və müxtəlif ölkələrin kinoşünaslarının diqqətini cəlb edirdi.

    Lolita (1962) Nabokovun eyniadlı əsərini ekranlaşdıran Stenli Kubrikin bu filmində yetgin yaşa çatmış bir kişi cazibədar qadına olan dəli ehtirasın qurbanına çevrilir.

    İstedadlı kinoşünasları kəşf etməklə bərabər “Yeni dalğa” və “Azad sinema” ictimaiyyətə geniş proyeksiyada gənc aktyor qalereyası hədiyyə etdi. Bu fransız janrı, ən tanınmış aktyorlardan biri olan Janna Moro, detektiv və əkşn filmlərinin tanınmış simaları Alen Delon və Jan-Pol Belmondo, Enni Jirardo, Stefan Odran, “Şerbur çətirləri”, “İkrah”, “Gündüz gözəli” və “Eşşək dərisi” filmlərinin şəksiz kraliçası Katrin Denev, “Kişi və qadın” ekran əsərinin unudulmaz qəhrəmanı Anuk Eymi kimi ulduzların istehsalı platformasına çevrildi. Britaniya kino cərəyanından isə Tom Kortni və “İdman həyatı belədir”, “Kamelot” və “At adında kişi” layihələrinə qoşulan Riçard Harris, Alan Beyts və “Tom Cons”, “İki nəfər yolda” lentlərindən tanınan Albert Finni kimi adlar peyda oldu və Riçard Berton və Lourens Harvi kimi aktyorların məşhurlaşmasına imkan yarandı.

    Burada Böyük Britaniyada romantik qəhrəmanın klassiki kimi təsnif edilən Dirk Boqardın hadisəsini xatırlatmaq yerinə düşər. O, başqa üslubda olan layihələrdə iştirak etməklə karyerasını təhlükəyə ataraq, mürəkkəb personajları canlandırmaq imkanı əldə etmişdi. Beləliklə o, Cozef Louzi ilə “Qulluqçu”, Lukino Viskonti ilə “Venesiyada ölüm” və Alen Rene ilə “Bəsirət” lentlərinə çəkilməkdən yararlandı. Boqardın başına gələnlər diqqətəlayiqdir, çünki məhz o, hazır kommersiya obrazından imtina etmiş və eksperimental filmlərdə işləməklə hərtərəfli bir aktyora çevrilmək imkanı qazanmışdı. Onun bəzi həmvətənləri – Terens Stemp, Vanessa Redqreyv, Oliver Rid onun təcrübəsinə qoşuldular. Bütün Avropa ölkələrində geniş yayılan bu təcrübə “Hollywood” ulduzlarının dominantlığına son qoydu. Məşhur “star-system” beynəlxalq bir fenomenə çevrilmişdi. Onun bariz nümunəsi o zaman özünü göstərdi ki, ABŞ-ın bəzi məşhur aktyorları öz xidmətlərini Avropa kinosuna təklif etdilər. Bu, tamaşaçıya imkan verdi ki, Bert Lankasteri “Bəbir” Henri Fondanı “Mənim adım Heçkimdir”, onun qızı Ceyni “İşlər yaxşı gedir”, Elliott Quldu Berqmanın rejissorluğu ilə çəkilmiş “Təmas”, Marlon Brandonu “Parisdə son tanqo” və Cek Nikolsonu Antonioninin “Müxbir” ekran əsərlərində görə bilsin.

    Hər halda prodüsserlər filmlərinin uğurlu alınması üçün ABŞ-da ulduz axtarışına çıxmaq məcburiyyətində qalmırdılar. İtaliya, Fransa, Böyük Britaniya, Almaniya və hətta İspaniyada tamaşaçıların bəyəndiyi gözəl və artıq dünyanın yarısında populyarlaşan aktrisalar var idi. Bu, Marçello Mastroyanni, Sofi Loren, Maykl Keyn, Culi Kristi və “Qaçan adam” filmində rejissor Kerol Ridin arzularını yerinə yetirən, həmçinin “Fransız əlaqəsi”da yaramaz roluna görə tanınan və rejissor Luis Bunuellə “Tristana” ekran əsərində çalışan İspaniyanın yaraşıqlı aktyoru Fernando Rey üçün gözəl anlar idi.

    Ümumi şəkildə olsa da 1960-1970-ci illərdə iri addımlar atan qeyri-adi komediya ustalarını xatırlatmaq yerinə düşər. Cerri Luis “Havalanmış professor” və digər məzmunsuz komediya filmlərində bütün gücünü nümayiş etdirirdi. Cek Lemmon “Mənzil”, “Əsrin yarışı” əsərlərində insanları əyləndirdi, həmçinin “Nə yoğurdu, nə yapdı, hazırca kökə tapdı”, “Qəribə cütlük”, “Qəzet manşeti” filmlərində Uolter Mattau ilə cütlük yaratdı. Lui de Funes “San-Tropezli jandarm”, “Fantomas coşub” və “Ravvin Yakobun çılğın sərgüzəştləri” ekran əsərlərilə Fransanın ən böyük komediya aktyorlarından biri kimi yadda qaldı. Britaniyalı Piter Sellers Stenli Kubriklə “Doktor Streynclav” filmi üzərində işləyəndən sonra Bleyk Edvardsın “Çəhrayı pantera” lentinə çəkilən zaman təkrarolunmaz inspektor Kluzoya həyat verməklə və “Şənlik” ilə yanaşı digər əyləncəli tammetrajlı kinolentlərdə iştirak etməklə rejissor üçün mükəmməl bir aktyora çevrildi. Güman ki, Vudi Allen bu dövrün ən böyük tapıntısı idi – əvvəlcə aktyor, sonra isə ssenarist və rejissor kimi o, özünün dahiliyini “Pulu götür və qaç”, “Bananlar”, “Seks haqqında bilmək istədiyiniz, lakin soruşmağa cürət etmədiyiniz şey”, “Yatağan” və “Məhəbbət və ölüm” filmlərində göstərə bildi.

    “Star-system” monopoliyası və klassik janrları sıxışdıran “sənət və esse” kinosundan sonra “Hollywood” 1970-ci illərin ortalarında heç zaman olmadığı kimi unudulmuş bir məkana çevrildi, ancaq Avropa özünün intibah dövrünü yaşayırdı. Bəzi mütəxəssislər deyirdilər ki, ABŞ kinematoqrafiyasının gələcəyi qara gələcək. Ancaq bu mütəxəssislər sonradan “Hollywood”un mühərrikini yenidən işə salacaq bir qrup gənc kinoşünasların təsirli fəaliyyətini nəzərə almırdılar. Hər halda onlar ABŞ kinosunun istiqamətini müəyyənləşdirən yeni dalğanı formalaşdırırdılar. Frensis F. Koppolanın “Xaç atası”, Corc Lukasın “Amerika qraffitisi”, Martin Skorsezenin “Acıqlı küçələr” və Stiven Spilberqin “Çənələr” filmləri “Hollywood” üçün qarşısıalınmaz bir oyanış oldu.

    “El Cine” (Kino) kitabından

    İspancadan çevirdi: Məmməd MƏMMƏDLİ

  • BABƏK, YOXSA KƏBAB?

    İspan dili ilə Azərbaycan türkçəsi arasında bağlılıq diqqətimi çoxdan çəkmişdi. Amma mən bu əlaqəyə başqa yöndən yanaşıram.

    Diqqət yetirsək görərik ki, Azərbaycan dilində bəzi sözlər tərsinə yazıldıqda yeni məna kəsb edir. Misal: Mələk – kələm, Babək – kəbab, yaz (fəsil) – zay. İspanlar bunu bilirmiş kimi bizdən bəzi sözləri mənimsəyərək, öz dillərində işlədib, bəzən də onları tərsinə yazıblar. Misal: Araz (çay) – Zara (geyim brendi), Otaq – qato (pişik), Anar – rana (qurbağa).

    Yazılışı eyni, mənaları fərqli olan sözlərə də rast gəlirik. Vida ispanca həyat deməkdir. Bu söz bizim “vidalaşmaq” sözündən götürülüb. Yaxud da Vida mərasimi deyəndə heç də həyatı nəzərdə tutmuruq. Başqa bir misal:

    Qapaz – qədim Azərbaycanda istifadə olunan təsirli bir tərbiyyə metodudur. Qarşı tərəf öyrədilən şeyi başa düşməyəndə başına qapaz vurulur. İspanca isə “capaz” (tələffüz edəndə kapaz), nəyəsə qadir olmaq mənasını verir.

    Alma deyəndə ilk növbədə ağlımıza Adəmlə Həvvanın qadağan olunmuş ağacdan qopardığı meyvə gəlir. Ancaq ispanlar bu sözü də bizdən oğurlayıb mənasını dəyişdiriblər. Tam ciddi deyirəm – “alma” ispanca qəlb deməkdir. Yazılışı və oxunuşu da tamamilə eynidir.

    Azərbaycan dilində “paz” sözünü dilimizdə tez-tez işlədirik. Paz vurmaq, paz yeritmək. İspanca “paz” sülh mənasını daşıyır. Başqa bir misal: Bakının yaxınlığında Puta qəsəbəsi var. İspan dilində “puta” fahişə deməkdir. İman (imana gəlmək sözündən) ispanca maqnit mənasında işlənir. Bildiyimiz Elmar adı ispanca dəniz deməkdir (“el” burada artikldir). “Mar” sözünü tərsinə oxusaq Azərbaycan dilində “ram” etmək mənasını verir.

    Ərəb sözü tərsinə oxunanda “bərə” alınır. Deyilənlərə görə ərəblər bərələrdə yaşadığı üçün bu adı qazanıblar. Türk dilində “para” sözünün də ərəbin (arap) tərsinə variantına oxşadıram. Amma ispan dilində “para” üçün deməkdir. Para ti, yəni sənin üçün. Məncə, ərəblərə adı biz vermişik, çinlilərə və ruslara verdiyimiz kimi… Fikirləşə bilərsiniz, ispanların ərəblərlə nə əlaqəsi? Məlumdur ki, bir vaxtlar İspaniya Ərəb xilafətinin müstəmləkəsi altında olub.

    Afaq adı mənə həmişə ziyalı bir insanı xatırladıb. Bu, yəqin ispan dilini bildiyim üçün belədir. Nə qədər qəribə səslənsə də Afaqın da ispan dili ilə dolayısı bir əlaqəsi var. Bu adı tərsinə oxuyun – qafa. İspan dilində bu söz digər dillərdə olduğu kimi cəmdə yazılır. “Gafas” (qafas) ispanca eynək deməkdir.

    Axtarış etsək daha çox söz tapıb ortaya çıxarmaq olar. Hələ ki bildiyim bu qədər…