MƏMMƏD MƏMMƏDLİ

Kainatda gəzən ruh


  • Antoni Qaudinin şikəst “övladı”

    Müqəddəs Ailə (Sagrada Familia) özülü və təməli baxımından, həmçinin daşıdığı missiya etibarı ilə müstəsna bir məbəddir. Dahi arxitektor Antoni Qaudinin bir “övladı” kimi bu memarlıq incisi xalq üçün yaradılıb. Və artıq beş nəsil Barselonada ucalan bu məbədin inkişafına şahidlik edir. Düz 140 il bundan əvvəl, bünövrəsinin qoyuluşundan bu günədək Bazilika hələ də tikilir.

    Bazilikanın müəllifi Antoni Qaudinin ölümündən sonra tikinti işlərini onun tələbələri, sonradan isə müxtəlif memarlar davam etdirib. Ancaq dahi arxitektorun ilkin layihəsi İspaniyada başlayan vətəndaş müharibəsi zamanı məhv edilir. Nəticədə Qaudinin sonuncu işini bərpa etmək istəyənlər onu bir qədər dəyişdirir və bu da cəmiyyətdə narazılıq yaradır. Barselonanın təhrif olunmuş memarlıq incisi indi yerli əhalinin boğazında ilişib qalan tikanlı sümük parçasına çevrilib. Abidənin ətrafında yaşayanların evləri dağıdılıb və daha 1000 ailənin evinin sökülməsi nəzərdə tutulur. “Müqəddəs Ailə kilsəsindən zərər çəkənlər” cəmiyyətinin rəhbəri məhkəməyə müraciət edib. Əlbətdə bütün bunlar ölkəyə daha çox turist cəlb etmək üçündür. 25-40 avro arasında dəyişən biletlərdən yığılan pul Bazilikanın tikintisinə xərclənir. Gəlin bu abidənin möhtəşəmliyini birlikdə seyr edək.

    Müqəddəs Ailə Bazilikasının tikintisini xronoloji ardıcıllıqla verirəm.

    1925-ci il – abidənin Doğulma fasadında Müqəddəs Varnava zəng qülləsi tamamlanır. Varnava apostoluna həsr olunmuş qüllə Antoni Qaudinin bitirdiyi yeganə zəng qülləsi olub. Bir il sonra, 1926-cı ildə Qaudi dünyasını dəyişir və onun işini tələbəsi Domenek Suqranyes davam etdirir.

    1958-ci il, martın 19-u, San Xose bayramı – Doğulma fasadında Müqəddəs Ailəni təsvir edən heykəltəraşlıq nümunəsi yerləşdirilir. Əsərin müəllifi Jaume Busketsdir.

    1976-cı il – İztirab (Pasión) fasadının zəng qüllələri tamamlanır və yan neflərin fasadlarının tikintisinə başlanılır.

    1986-cı il – Bütün neflərin bünövrələri, sütunlar, tağlar və əsas nefin fasadları, transeptlər, transepsiya və apsis tikilməyə başlanılır. İşlər 2010-cu ildə tamamlanır. XX əsrin ortalarına qədər tikintidə, müasir dövrdən fərqli olaraq taxtabəndlər qurulurdu. Bazilikanın tikintisində hələ də bu üsuldan istifadə olunur.

    2016-cı il – Virgen de los Dolores konstruksiyasında keşişlərin geyim otağı və qalereya tamamlanır.

    2018-ci il – İztirab (Pasión) fasadının fronton hissəsində Xaç yerləşdirilir.

    2020-ci il – İsa Məsih və Müqəddəs Məryəm qüllələri hündürlükdə Doğulma və İztirab (Pasión) qüllələrini keçir.

    2021-ci il – bütün qüvvələr Bazilikanın ikinci ən hündür qülləsi, 138 metrlik Müqəddəs Məryəmin tamamlanmasına yönəlir.

    2021-ci ilin iyul ayı – fust trenkadislə bəzədilir. Şəkildə onun aşağı hissəsi görünür. Fustun yuxarı və aşağı hissləri mavidən ağa çalan bədii keramik trenkadislə, ucları isə qızılı Venesiya mozaikası ilə örtülüb.

    2021-ci il, 9 noyabr – Müqəddəs Məryəm qülləsinin döymə üsulu ilə hazırlanmış on iki ulduzdan ibarət tacı qoyulur.

    2021-ci il, 29 noyabr – Müqəddəs Məryəmin sonuncu ulduzu qoyulur. Bu tarixi hadisə Barselonanın imicini tamamilə dəyişir.

    2021-ci il, 8 dekabr – Müqəddəs Ailədə Müqəddəs Məryəm qülləsinə xeyir-dua verildiyi gün. Bazilikanın artıq tamamlanmış ən hündür ikinci qülləsi işıqlandırılır.

    2022-ci il –yevangelistlərə həsr olunan dörd qüllədən ikisi – Luka və Mark qüllələri tamamlanır. Bu il həm də onların ilk dəfə uc hissəsi işıqlandırılır.

    2023-cü il, 12 noyabr – Müqəddəs Ailə Bazilikasında ilk dəfə olaraq dörd yevangelist qüllələrindən ibarət kompleksin açılışı, eyni zamanda xeyir-dua verilməsi və işıqlandırılması mərasimi keçirilir. İsa Məsih qülləsini əhatə edən 135 metrlik yevangelist qüllələri mərkəzi kompleksin tərkib hissəsi sayılır. Beləliklə Müqəddəs Məryəm də daxil olmaqla 6 qüllədən 5-i tamamlanmış olur. İsa Məsih qülləsinin bitirilməsi 2026-ci il üçün nəzərdə tutulub.

  • Günəş sisteminin sonuncu planeti

    Tünd, soyuq, güclü küləklər nəticəsində atmosferində zolaqlar əmələ gəlmiş nəhəng buzlu Neptun Günəş sistemində ən sonuncu, səkkizinci planetdir. Yerlə müqayisədə Günəşdən 30 dəfə uzaqda (30 astronomik vahiddə) yerləşir. 1846-cı ildən 2011-ci ilədək Neptun öz orbiti üzrə bir dəfə dövrə vurub.

    Neptun səmada adi gözlə görünməyən və kəşf edilməzdən öncə riyaziyyatçılar tərəfindən proqnozlaşdırılan yeganə planetdir.

    Planeti 1846-cı ildə Johann Galle kəşf etmişdir. Bu planet dəniz allahının adını daşıyır.

    Ölçü və məsafə

    Radiusu 39,625268 km olan Neptun yerdən təxminən 4 dəfə böyükdür. Əgər Yer 50 qəpik ölçüsündə olsaydı, o zaman Neptun beysbol topu boyda olardı.

    Neptun Günəşdən 4.500 milyon km məsafədə yerləşir ki, bu da 30 astronomik vahidə bərabərdir. Bir astronomik vahid (qısaca AV) Yerdən Günəşə qədər olan məsafə sayılır. İşıq bu məsafədən Neptuna 4 saata çatır.

    Orbiti və oxu ətrafında fırlanması

    Neptunda bir gün 16 saata bərabərdir. Günəş ətrafında orbitini 165 ilə başa vurur.

    Hərdən Neptun cırtdan planet olan Plutondan da o tərəfə gedib çıxır. Plutonun oval orbiti onu Neptunun hüdudlarına gətirib çıxarır. Bu hadisə 20 ildən 248 il aralığında baş verir. Bu zaman Pluton Günəşə Neptundan da yaxın məsafədə olur. Və bu hadisə 1979-cu ildən 1999-cu ilə qədər baş vermişdir. Ancaq Pluton Neptunla heç vaxt toqquşa bilməz.

    Neptunun oxu ətrafında fırlanması 28° təşkil edir. Bu cəhət onu Marsa və Yerə bənzədir. Başqa sözlə desək, Neptunda Yerdəki kimi ilin fəsilləri baş verir. Ancaq Neptunda il uzun olduğu üçün hər fəsilin payına təxminən 40 il düşür.

    Yaranması

    Neptunun formalaşması Günəş sisteminin 4.5 milyon il bundan öncə yaranma dövrünə təsadüf edir. Yaxın qonşusu Uran kimi də bu planet çox güman ki, Günəşin yanında formalaşıb sonradan yerini dəyişmişdir. Bu hadisə 4 milyon il bundan əvvələ gedib çıxır.

    Quruluşu

    Neptun və Uran Günəş sisteminin ən sonuncu iki planetləridir. Onlar çox boyükdur. Kiçik daş nüvələri su, metan, ammiakla örtülüdür. Nəhəng planetlər sırasında Neptun həm də ən sıx planetdir.

    Alimlər belə fikirləşir ki, Neptunun buludları altında qaynar sudan ibarət okean ola bilər. Və bu okean buxarlana bilmir, çünki planetin yüksək cazibə qüvvəsi onu özündə saxlayır.

    Səthi

    Neptunun sərt səthi yoxdur. Onun sıx atmosferi planetin səthindəki su ilə qarışmışdır.

    Atmosfer

    Neptunun atmosferi əsasən hidrogen, helium və bir az da metandan ibarətdir. Neptunun qonşusu Uran tərkibindəki metan qazı sayəsində mavi rəngə çalır, amma Neptun daha parlaq tünd göy rəngdədir. Ola bilsin planetin tərkibində qeyri müəyyən bir element var ki, onu belə rəngə boyayır.

    Neptun bizim Günəş sistemində ən küləkli bir yerdir. Planetin uzaq məsafədə yerləşməsinə baxmayaraq Günəşdən az istilik alır, orada olan küləklər Yupiterdən üç dəfə, Yerdən isə doqquz dəfə güclüdür. Külək atmosferdə olan donmuş buludları saatda 2000 kilometrədək ora-bura qovur. Yerdə isə ən güclü külək saatda 400 kilometrə çatır.

    1989-cu ildə planetin atmosferində yaranan “Böyük tünd ləkə” adlı oval şəkilli qasırğa o qədər nəhəng idi ki, bütünlüklə Yeri örtə bilərdi. Bu qasırğa o vaxtdan yox oldu amma əvəzində planetin müxtəlif yerlərində yeniləri yarandı.

    Həyat mümkünlüyü

    Bildiyimiz həyat Neptunun mühitində düşündüyümüz kimi deyil. Hərarət, təzyiq ekstremal həddə çatır və buna görə də orada mürəkkəb orqanizmlər tab gətirə bilməz.

    Peyk

    Neptunun 13 tanıdığımız və öz təsdiqini gözləyən daha bir peyki vardır. Neptunun ən böyük peyki olan Triton 10 oktyabr 1846-ci ildə William Lassell tərəfindən kəşf olunmuşdur. 17 gündən sonra isə Johann Galle planeti kəşf etmişdir. Neptuna yunan mifologiyasında olan dəniz allahının adı verildiyi üçün, onun peyklərinə də kiçik dəniz allahları və nimfaların adları verilib.

    Triton Günəş sistemimizdə ən böyük peykdir. Belə güman olunur ki, bu peyk sərbəst göy cismi olub, sonradan isə Neptunun cazibəsinə düşüb. Triton çox soyuq bir peykdir. Onun səthində hərarət –235°-yə enir. Amma Tritonun belə donmasına baxmayaraq Voyacer 2 zondu orada qeyzerlər aşkar etmişdir.

    Halqaları

    Neptunun məlum olan 5 halqası vardır. Bu halqalar planetə yaxın məsafədə yerləşir. Adları Galle, Leverrier, Lassell, Arago və Adams kimi alimlərin adlarını daşıyır. Neptunun bu halqaları çox gəncdir.

    Neptunun halqaları maraqlı formada qruplaşıb. Onlara Azadlıq, Bərabərlik, Qardaşlıq və İgidlik adları verilmişdir.

    Maqnitosfer

    Burada maqnitosfer planetin fırlanma oxundan 47° dəyişir. 60° oxu üzərində fırlanan Uranın maqnitosferində olduğu kimi Neptunun da təbiətində oxu ilə maqnetik sahə uzlaşmadığı üçün dəyişikliklər baş verir. Neptunun maqnetik sahəsi Yerin maqnitosferindən 27 dəfə güclüdür.

    Tərcümə etdi: Məmməd Məmmədli

    Mənbə: nasa.gov

  • Yadplanetlilər haqqında 3 film

    STİVEN SPİLBERQİN ELMİ-FANTASTİK JANRDA ÇƏKDİYİ FİLMLƏR BU JANRA OLAN BAXIŞI DƏYİŞİB.

    Məşhur hollivud rejissoru Stiven Spilerqin ən sevdiyi mövzulardan biri də yadplanetlilərdir. Rejissor indiyədək bu əcaiblərə 3 film həsr edib. Onun “Üçüncü növ yaxın görüşlər” filmi elmi-fantastik janra olan baxışı dəyişib. Stiven Spilberq sübut edib ki, bu janrla kütləni özünə cəlb etmək olar.

    Üçüncü növ yaxın görüşlər (Close Encounters of the Third Kind)

    “Üçüncü növ yaxın görüşlər” Amerikalı rejissor Stiven Spilberqin 1977-ci ildə ekranlaşdırdığı ilk elmi-fantastik lentidir. Süjetin mərkəzində insanların yadplanetli sivilizasiya ilə görüşü dayanır. Filmin adı insan varlığı ilə yadplanetli arasındakı əlaqənin dərəcə bölgüsündən götürülüb ki, burada “üçüncü növ” sözü naməlum canlılar üzərində aparılan müşahidələr anlamına gəlir. 20 milyon dollar büdcə ilə çəkilən “Üçüncü növ yaxın görüşlər” ekran əsəri prokatda 306 milyon toplamışdır.

    Yadplanetlilər haqqında bundan əvvəl və sonra filmlər çəkilsə də məhz Spilberqin bu şah əsəri tamaşaçıların gözündə möhtəşəm bir film kimi yadda qaldı. 9 Oskar qazanan “Üçüncü növ yaxın görüşlər” elmi-fantastik janra olan münasibəti dəyişdi, sübut etdi ki, bu janrla da kütləni özünə cəlb etmək olar.

    Baş rolları Riçard Dreyfus və Teri Qarr canlandırır. Filmdə məşhur Fransa rejissoru Fransua Trüffo da çəkilib.

    ***

    Yadplanetli (E.T. the Extra-Terrestrial)

    Spilberqin “Yadplanetli” filmi (1982) Elliot adlı bir oğlan uşağının yadplanetli ilə dostluğundan bəhs edir. Süjetə görə başqa ulduzdan gələn bir qrup tədqiqatçı Kaliforniya meşələrində bitkilərdən nümunələr götürürlər. Ancaq insanları görən əcaib məxluqlar tələsik kosmik gəmilərinə qayıdır və öz həmkarlarından birini bayırda unudurlar. NASA mütəxəssisləri hadisəni qeydə alsalar da Elliot meşədə azmış yadplanetlini evində gizlədir. İndi o, öz planetinə qayıtmaq istəyən məxluqa kömək etməlidir.

    Spilberqin öz uşaqlıq arzularından bəhs edən film 4 Oskar mükafatı qazanıb, həmçinin bir çox müsabiqələrin qalibi olub. Rejissorun “Universal Pictures”lə çəkdiyi “Yadplanetli” ekran əsəri “Ulduz döyüşləri”ni arxada qoyaraq növbəti onillikdə də ən çox gəlir gətirən filmlərdən biri olub.

    ***

    Dünyaların müharibəsi (War of the Worlds)

    Britaniyalı yazıçı Herber Uelsin romanı əsasında 2005-ci ildə çəkilən “Dünyaların müharibəsi” Stiven Spilberqin yadplanetlilərdən bəhs etdiyi 3-cü işidir. Film kadrarxası bu sözlərlə başlayır: “Müasir insanlar öz problemləri ilə o qədər məşğuldur ki, yadplanetlilərin onları izlədiyini hiss etmirlər.”

    Filmin süjetinə görə avtomobillərin təmirilə məşğul olan Rey Ferrier qızları Reyçel və Robbi ilə evdə olarkən televizorda Ukraynada qasırğa nəticəsində işığın kəsildiyi xəbərini alır. Xəbərə əhəmiyyət verməyən Rey Ferrier bayırda qəribə hadisələrin baş verdiyini görür. Və hadisələr elə bundan sonra cərəyan etməyə başlayır. Yerin altından çıxan Yadplanetli qurğular insanlara müharibə elan edirlər. Bütün dünyanı ələ keçirməyə çalışan yadplanetlilər hərbiçilərin güclü müqavimətilə üzləşir.

    603 milyon dollardan çox gəlir əldə edən filmdə baş rolları Tom Kruz, Dakota Fenninq, Tim Robbins ifa edir.

  • ULDUZ NOYABR-DEKABR 2023

    MÜƏLLİFLƏR:

    Elşad Barat

    Məmməd Məmmədli

    Günel Balakişi

    Məti Osmanoğlu

    Günel Natiq

    İlham Abbasov

    Xəyalə Sevil

    Dilarə Adilgil

    Bulat Okucava – Hicran Hüseynovanın tərcüməsində

    Taleh Mansur

    Şirməmməd Nəzərli

    Zöhrab Mehdi

    Aysel Xanlarqızı

    Rəşid Faxralı

    İsmayıl İmanzadə

    Hüseyn Mustafayev

    Nəriman Qasımoğlu

    Şirməmməd Nəzərli (fotoqraf)

  • ULDUZ İYUL-AVQUST 2023

    MÜƏLLİFLƏR:

    Nigar Arif

    Alpay Azər

    Müşfiq Cəbi

    Məmməd Məmmədli

    Firəngiz Sabirqızı

    Məti Osmanoğlu

    Könül Məmmədova

    Ceyhunə Mehman

    Rəşad Abidoğlu

    Rabit Batulla – Məleykə Mirzəlinin tərcüməsində

    Qismət Məsim

    Aytac Sahəd

    Murad Köhnəqala

    Fidan Barçın (Hüseynova)

    Nuridə İsmayılova

    Nurlanə Şirinova

    Mahir Rəsuloğlu

    Təranə Dəmir

    Vüsal Bağırlı

    Yusif Mürsəl

    Arzu Murad

    Qabriela Mistral

    Zahid Əziz

    Vaqif Yusifli

    Əziz Yaqubzadə

    Nuranə Təbriz

    Ayna Əhmədli

    Taleh Mansur

    Əvəz Qurbanlı

    Mayis Həsənli (rəssam)

  • ULDUZ FEVRAL-MART 2023

    MÜƏLLİFLƏR:

    Nemət Mətin

    Qulu Ağsəs

    Qəmər Sözay

    Taleh Mansur

    İlhamə Nasir

    Məti Osmanoğlu

    Sevinc Qərib

    Mübariz Cəfərli

    Seyran Səxavət

    Əyyub Türkay

    Xuraman Hüseyn

    Cəmil Cəmilbəyli

    Gülturan

    Vaqif Yusifli

    Müxəmməd Haqverdi

    Yohannes Yensen – İlham Abbasovun təqdimatında

    Qabriel Qarsia Markes – Məmməd Məmmədlinin tərcüməsində

    Ülya Orucova (rəssam)

  • ULDUZ İYUL 2022

    MÜƏLLİFLƏR:

    Cəlil Cavanşir

    Gülay Tahirli

    Nərgiz Cabbarlı

    Təvəkgül Boysunar

    Elşən Əzim

    Azər Ərzi

    Məmməd Məmmədli

    Əli Əmirli

    Adilə Nəzər

    Mina Rəşid

    Rüfət Vahidov

    Günel Mehri

    Rəsmiyyə Sabir

    Sabir Yusifoğlu

    Mətanət Vahid

    Fillips Lavkraft – Əkbər Rzayevin tərcüməsində

    Nurlana Umudvar

    Qədiməli Əhməd

    Mustafa Çəmənli

    Elmar Vüqarlı

    Gülamail Murad

    Nemət Mətin

    Aytac Cahangir (rəssam)